De Well Being Award van de ggz is een voorbeeld van inspirerende initiatieven om het welzijn te stimuleren. De award is in het leven geroepen om innovatieve projecten van afdelingen of instellingen met elkaar te delen en vooral om van elkaar te leren. Het meest aansprekende project krijgt tijdens een afsluitend symposium een award uitgereikt.
Het thema van dit jaar is interessant, namelijk ‘duurzaam ambulantiseren’. Ambulantiseren is natuurlijk een belangrijke ontwikkeling en alle maatschappelijke initiatieven moeten tegenwoordig duurzaam zijn. Dat klinkt goed en het is ook een goede ontwikkeling. Uiteraard kost dit (veel) minder geld en dat is op zich al een groot voordeel.
Het belang van welzijn
Maar waarom is ambulante zorg zo belangrijk voor het welzijn? Waarom voelt een patiënt zich beter als de behandeling of de verzorging zo veel mogelijk in zijn normale woonomgeving plaatsvindt? Of als hij daarnaar terug kan keren?
Voor de meeste mensen is deze vraag misschien een retorische vraag. Natuurlijk ben je thuis beter af dan wanneer je wordt ‘opgenomen’. Dat is gewoon logisch. Maar goede antwoorden zijn niet ‘gewoon logisch’. Daarbij hoort een inhoudelijke onderbouwing.
Institutionaliseren
Ambulantiseren is min of meer het tegengestelde van institutionaliseren. Als we die term toepassen op patiënten betekent het dat zij geplaatst worden in een bepaald systeem c.q. een zorginstelling. Voor sommige patiënten is dat juist goed om te kunnen herstellen, maar voor je het weet zijn patiënten gewend aan hun ‘plaats in het systeem’ en dan hebben ze er een probleem bij. Ze moeten namelijk ook weer terug naar de normale samenleving en dat valt dan niet mee.
Erving Goffman
Het sociale systeem van een zorginstelling wijkt in veel opzichten af van een normale woonomgeving en de sociale structuren zijn er bijzonder sterk. De socioloog Erving Goffman werd wereldwijd bekend toen hij hierover schreef, vooral over het totalitaire karakter van (onder andere) zorginstellingen. Hij vond beklemmend veel overeenkomsten met gevangenissen of kazernes en hij lanceerde daarvoor de term ‘Totale Instituties’.
Onhandig effect
Intussen zijn we ruim vijftig jaar verder en is institutionalisering nog steeds wijdverbreid in de zorg. Met louter goede bedoelingen zetten hulpverleners en ondersteuners zich in voor de patiënt. Organisaties spannen zich in om de patiënt te voorzien van alles wat hij wil. Hij hoeft het vaak alleen maar te vragen. Dat lijkt bijzonder gastvrij, maar bij elke vraag wordt de relatie tussen vrager en helper verder benadrukt. De vrager is afhankelijk van de reactie van de helper en gaat zich daar ook naar gedragen. Het afhankelijke gedrag wordt relatief snel structureel en dat is voor een soepele terugkeer in de maatschappij niet wenselijk. Een erg onhandig effect, want patiënten blijven daardoor te lang in de instelling. Of voor altijd. Lees hiervoor Totale Instituties maar eens. Het is een beknopt boekje van nauwelijks 100 bladzijden.
Aangeleerde afhankelijkheid
Maar er is ook een ander probleem met institutionalisering en dat is het welzijn van de patiënt. Vanuit persoonlijk perspectief vind ik dat een veel groter probleem. Het raakt me als een geliefde, familielid of gewoon een vriend zich moet schikken in een systeem met regels, geboden en verboden van een zorginstelling. Het raakt de patiënt natuurlijk ook, maar hij heeft geen keus. In eerste instantie geven de helpers en de regels veel steun, maar ze wennen ook snel. Als iemand na een behandeling naar huis gaat om weer zelfstandig de draad op te pakken, werkt die aangeleerde afhankelijkheid ook averechts. De kans dat iemand terugkomt voor de volgende behandeling neemt hierdoor toe en het welzijn is dan niet duurzaam.
Facilitaire ondersteuning
Gelukkig zijn er veel zorginstellingen die interessante initiatieven ontplooien. De ene keer vanuit de behandeling, de andere keer vanuit de verpleging of de facilitaire ondersteuning. Idealiter is het een integrale benadering vanuit alle drie geledingen én samen met de patiënt en diens omgeving.
Well Being Award
Dit soort initiatieven lijkt soms klein en onbelangrijk, maar ze zijn vaak waardevol, verrassend en inspirerend. Een goede zaak dus om dit te delen met collega’s. Ik hoop dat er veel projecten worden aangemeld voor de Well Being Award en dat er grote belangstelling zal zijn voor het afsluitende symposium. Misschien komen we 50 jaar na Goffman nog eens af van de ’totale instituties’ in de zorg. Het zou erg goed zijn voor het welzijn van de patiënt.
Deze blog is met name gericht op de inhoudelijke kant van de zaak. Helaas is er ook nog de financiering en dat maakt het vaak niet eenvoudiger. Uw opmerking over het financiële spanningsveld is terecht, maar ik vrees dat we dat niet makkelijk kunnen oplossen. De belangen van een financier wijken nu eenmaal af van de belangen van een cliënt. De regelgeving voor de financiering moet natuurlijk gericht zijn op het belang van de cliënt, maar maatschappelijk gezien moeten we ook zuinig zijn. De oplossing ligt volgens mij in een actieve regie op het eigen zorgproces van de cliënt. Het is echter de vraag welke cliënten daar zelf toe in staat zijn. Een onafhankelijke deskundige zou mijns inziens ook veel goed kunnen doen als regisseur.
Dank voor uw heldere uitleg. Er zijn nog wat problemen te overwinnen: er is een financieringsschot tussen 2 delijns ggz die ambulante zorg dicht bij de client levert ( betaald door de zorgverzekeraar) en maatschappelijke ondersteuning en begeleiding die vanuit de gemeente gefinancierd (Wmo) wordt. De zorgverzekeraar en de gemeente hebben belang bij een heldere afgrenzing. De client heeft er belang bij dat beide hulpsystemen goed samenwerken, dat er een soepele overdracht is zowel bij opschalen als bij afschalen. De zorgverzekeraar is goed in het opwerpen van drempels voor toegang, en het inbouwen van financiele prikkels voor snelle afschaling. Hoe voorkom je nou dat ambulantisering de ‘draaideur’ psychiatrie in de hand werkt?