Hoe kom je als criminoloog bij de NZa terecht?
Ik heb zeven jaar criminologie gedoceerd aan de Erasmus Universiteit. Het is eigenlijk een mix van psychologie, sociologie en rechten. Ik deed promotieonderzoek bij het Functioneel Parket, het deel van het OM dat zich bezig houdt met financieel economische criminaliteit. Tijdens interviews merkte ik dat het als wetenschapper iets te gemakkelijk was om te oordelen over de praktijk. Ik wist weliswaar bitter weinig van de zorg, maar ik verwachtte daar volop dilemma’s tegen te komen.

Noem eens zo’n dilemma?
In de zorg werken heel veel mensen die dat vooral doen vanwege de kwaliteit. Volkomen logisch uiteraard. Tegelijkertijd moet de zorg toegankelijk en betaalbaar blijven. Een goede zorgaanbieder anno 2016 levert niet alleen hele goede kwaliteit van zorg maar draagt ook zorg voor de juiste rekening. Dat kan conflicteren. Stel een specialist heeft de keuze tussen een goedkope en een dure behandeling. De goedkope behandeling valt niet in het basispakket en de dure wel. De drie partijen: patiënt, zorgaanbieder en ziekenhuis zouden uit eigenbelang kunnen kiezen voor de dure behandeling. Maar, als samenleving en als toezichthouder verwachten wij dat de keuze valt op de meest noodzakelijke en passende behandeling.  

Wat is je opdracht bij de NZa?
Ik onderzoek de oorzaken van deviant gedrag, dus niet meteen fraude of crimineel gedrag. Daarbij probeer ik de mogelijke oorzaken van afwijkend gedrag in kaart te brengen. En ga ik op zoek naar creatieve, slimme interventies om het toezicht efficiënter en effectiever te maken. Wij werken met vijf gedragswetenschappers op een afdeling. Wij schrijven toezichtstrategieën, adviseren bij voorgenomen interventies, begeleiden onderzoek naar manieren van correct declareren en beantwoorden ad hoc vragen. Bijvoorbeeld: ik wil een brief schrijven die goed moet landen in de sector. Welke psychologische principes kan ik dan het best in die brief verwerken? Of je wilt dat zorgaanbieders beter gaan declareren. Dan kan je beter niet schrijven ‘vijf procent van de huisartsen declareert verkeerd’, maar wel ’95 procent van de huisartsen declareert goed’. In de hoop de overige vijf procent mee te krijgen. Of: neem een quote mee in je brief van een belangrijke zorgbestuurder.

Kom je wel crimineel gedrag tegen?
Ik onderzoek deviant gedrag en de oorzaken daarvan. Dat heeft niet zozeer te maken met keiharde criminaliteit en fraude achter iedere boom. Soms is er een goede verklaring voor een rare uitschieter. Wij maken onderscheid tussen onbewuste fouten en bewuste fraude met financieel oogmerk. Over het algemeen gaat het goed, als het fout gaat, is dat vaak onbewust. In dat geval bereik je vaak meer met voorlichting en bewustwording dan met een boete. Pure fraude is maar een klein percentage van het totaal.

Wij kennen de NZa vooral vanwege de boetes, wat is er nog meer?
De boete aan het St. Antonius ziekenhuis wordt nog steeds genoemd, hoewel dat alweer twee jaar geleden is. Liever richten we ons op het voorkomen van fouten aan de voorkant in plaats van achteraf straffen.  Er zijn veel meer interventies die de NZa ontplooit, juist ook de laatste jaren. Voorlichting en normbesef, opstellen van fact sheets, verzorgen van presentaties. Betere governance. En controle en handhaving, met als motto: zacht waar het kan en hard waar het moet.

Leg dat eens verder uit?
In het algemeen: een boete is het laatste redmiddel. Er zijn veel andere mogelijke interventies. We krijgen signalen van zorgverzekeraars, zorgaanbieders en zorgconsumenten. Welke actie we op basis van die signalen nemen, hangt af van onder meer de ernst van het signaal en de verwijtbaarheid van de overtreder. Een licht signaal kunnen we bijvoorbeeld in de vorm van een gesprek terugleggen bij de betreffende zorgaanbieder of verzekeraar. We kunnen ook meteen een aangekondigd of onaangekondigd bezoek afleggen en aan het eind van de dag een aanwijzing geven. Bij de meest ernstige signalen en verwijtbare overtreders beginnen we meteen een boete-onderzoek. Maar dat zijn de uitzonderingen. Als gedragswetenschapper ben ik  betrokken bij de keuze welk instrument wanneer in te zetten.

Wil de NZa sympathie kweken in het veld?
Wij willen met het veld meedenken over de oplossing van registratie- en declaratieproblemen. Liever leggen wij een probleem eerst terug bij het veld dan het direct naar ons toe te trekken. Partijen moeten vooral ook hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Zo vind ik het een goede zet dat ziekenhuizen self assessments hebben uitgevoerd: de zogeheten “aanvullende omzetonderzoeken”.

Sympathie is een krachtig mechanisme. Wij doen moeite om ons verhaal te vertellen, wij maken voorlichtingsmateriaal, we verlagen de drempel om met ons in gesprek te gaan. En we gaan het land in, op bezoek in zorginstellingen. Daar verwachten wij wel iets voor terug.

Wat precies?
Wij zitten niet in een ivoren toren met de behoefte het veld lastig te vallen. Wij maken regels in overleg met het veld. In gesprekken met ziekenhuizen en brancheorganisaties is bijvoorbeeld de behoefte uitgesproken aan ondersteuning op het gebied van compliance. Daarop hebben wij een onderzoek laten doen naar mogelijkheden om compliance te verbeteren en richtlijnen gepubliceerd. Wij faciliteren ziekenhuizen daarmee om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Dat is niet vrijblijvend. Ziekenhuizen hebben geen excuus meer om het onderwerp naast zich neer te leggen.