Zonder aandacht voor onze leefstijl zou aanpak van het virus ‘dweilen met de kraan open’ zijn. Om de schade bij een eventuele tweede of derde golf te beperken, zou er daarom meer aandacht en geld moet komen om een gezonde leefstijl te bevorderen. Op dit moment ligt de focus nog vooral op gezonde voeding en voldoende bewegen. Slaap geldt dan vaak als een van de ‘overige factoren’, samen met minder roken en meer ontspannen. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat slaap juist een prominente en structurele plek verdient in de discussie over een gezonde leefstijl.
Kwantiteit én kwaliteit
Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders tegenwoordig gemiddeld iets meer dan zeven uur slapen. Een goede nachtrust van zeven à negen uur is essentieel voor de mentale gezondheid, omdat voldoende slaap de kans verkleint op vatbaarheid voor tal van ziekten, variërend van hart- en vaatziekten tot dementie en depressie. Naast kwantiteit is ook de kwaliteit van slaap (hoe effectief iemand slaapt) van belang. Op dit moment geeft 63 procent van de Nederlanders aan ontevreden te zijn over hun slaapkwaliteit. Piekeren, cafeïne en laat slapen door werk en scherm- en mediagebruik zoals Netflix zijn de belangrijkste oorzaken van een geringere slaapkwaliteit.
De komende jaren zal het aantal afleidingen eerder toenemen dan afnemen, waardoor er nog meer prikkels ontstaan om minder goed te slapen. Een verontrustend vooruitzicht, aangezien slaap het fundament is voor andere leefstijlgebieden, zoals voeding en bewegen. Immers, slecht eten en drinken is maanden vol te houden, maar slecht slapen breekt een mens al na een paar dagen op. Vraag het maar aan ouders met jonge kinderen. Zonder voldoende goede slaap halen ook de beste voeding en voldoende lichaamsbeweging niets uit. Daarnaast vermindert slaaptekort de aanmaak van leptine, een hormoon dat het verzadigingsgevoel regelt. Hierdoor neemt het hongergevoel toe en eten mensen meer dan goed voor hen is. Verder leidt minder slaap tot minder motivatie om te bewegen.
Meer prioriteit
Mensen die denken aan vijf of zes uur genoeg te hebben, komen vroeg of laat zichzelf tegen. Tien nachten minder dan zeven uur slapen, heeft eenzelfde effect op het functioneren van de hersenen als een nacht doorhalen. Een inhaalslag in het weekend werkt niet. Na een week met te weinig slaap zijn drie volle nachten goede slaap niet voldoende voor een volledig herstel. Langer opblijven is in de huidige maatschappij voor velen nog de norm. Sommige mensen zijn zelfs trots dat ze weinig slapen, als teken van hard werken en de juiste mentaliteit.
In werkelijkheid zijn slaperige medewerkers minder productief, minder creatief, maken ze meer fouten en ervaren ze minder werkplezier. Uitgeslapen medewerkers dragen daarentegen bij aan een goede sfeer en dito omzet. Ook houden zij zich vaker aan de regels, zijn zij socialer en minder vaak betrokken bij conflicten. Feiten die werkgevers zouden moeten stimuleren om meer prioriteit te geven aan uitgeslapen medewerkers. Het besef dat slaap belangrijk is voor het mentaal en fysiek welzijn, is echter nog onvoldoende aanwezig, ook op de werkvloer.
Drie basisregels
Op dit moment erkennen zelfs belangrijke gezondheidsinstituten zoals het Voedingscentrum en het RIVM slaap onvoldoende als belangrijke factor in een gezonde leefstijl. En ook in het Nationaal Preventieakkoord komt de term ‘slaap’ slechts één keer terug. Hoewel overheden en werkgevers zich niet met individuen willen bemoeien, hebben ze alle belang bij uitgeslapen personen. Niet alleen vanwege de impact op de eigen kosten, maar ook met het oog op andere grote (maatschappelijke) effecten, zoals ongevallen en verzuim. Slaap zou dan ook een veel prominentere plek moeten innemen in het gesprek over preventie en een gezonde leefstijl – ook los van de coronacrisis.
Hoog tijd dus voor meer aandacht voor het belang van voldoende goede slaap. Bij overheid en werkgevers en bij gezondheidsinstanties, brancheverenigingen en verzekeraars. Al deze partijen zouden zich op dit gebied meer moeten laten horen en vervullen een cruciale rol om mensen meer te laten beseffen dat een gezonde leefstijl begint met voldoende goede slaap. Bijvoorbeeld door structureel drie eenvoudige basisregels te communiceren: slaap elke nacht zeven tot negen uur, houd een vast slaappatroon aan (ook in het weekend) en vermijd het gebruik van cafeïne, alcohol, schermen en nicotine in de laatste uren voor het slapengaan.
De boodschap klinkt misschien niet zo revolutionair, maar wie goed en lekker slaapt, wordt uitgerust wakker, voelt zich fitter en is productiever. Hoe meer mensen dit inzicht omarmen, hoe effectiever de preventieacties op andere leefstijlgebieden en hoe groter de baten voor alle belanghebbenden.
Simon Heesbeen is managing consultant bij Berenschot; Myrte Tjoa is student Health Sciences aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en stagiaire bij Berenschot
Aanrader: TedTalk van Matthew Walker ‘Slaap is je superkracht’
*Matthew Walker Why We Sleep. The New Science of Sleep and Dreams. Penguin Books 2018
Slaapgedrag coachen door de ZV? Gezond blijven? Rust , reinheid , regelmaat. Iedereen lacht om deze nu vaak ouderwets en mogelijk kinderlijk, want niet wetenschappelijk, overkomende combinatie van begrippen. Waarom sliepen we vroeger op harde britsen als rozen en hebben de jongere generaties nu zelfs slaapcoaches nodig?
Onder reinheid werd in vooral de kinderopvoedkunde veel meer verstaan, dan zorgen, dat je lichaam schoon is. Daar werd mee bedoeld:het goede doen om te zorgen, dat de ongezondheid, of het nu een infectie of een kromme rug of bijziendheid was, bij je (kind) weg te houden.
Buitenspelen en buiten zijn was vroeger zo’n steunpilaar uit de Gezondheidsleer om gezond te worden en te blijven. want buiten zit je niet stil en zeker niet als een krant onderuitgezakt of ingezakt. Juist dat meer continue gebruik van je spieren en het plezier dat je daaraan beleeft ( adrenaline, bijnierschorshormonen etc.) zorgt voor de goede neurotransmitterhuishouding ( noemden de moeders echt niet zo) en zorgt zo voor een onbekommerde nachtrust.Ook nu zou dat kunnen gelden voor jong en oud, maar het door urbanisatie en technologie almaar meer moeten(?) zondigen tegen alle drie de de hygiëne adviezen , stapelen we de gevolgen alleen maar op. de gemiddelde volksgezondheid neemt hierdoor af en het afbreukrisico op burn-out en depressie neemt alleen maar toe. Maar ook het loslaten van de hygiëne op houding en bewegen thuis en op school laat nu zien, dat we met 2 miljoen mensen met rugklachten zitten.
De combinatie slechte rug en slecht slapen is ook een gevreesde voor ons welbevinden. Welke coach doet daar wat aan?
Helemaal mee eens dat slapen een belangrijke rol speelt in zowel het fysiek als mentaal welbevinden en het voorkomen van ziekten. Dat is ook een van de redenen dat SamenGezond wel aandacht besteed aan het belang van voldoende kwalitatief goede slaap. Dat werkgevers en andere partijen hier nog minder aandacht voor hebben komt mogelijk ook doordat er nog beperkt (bewezen effectief) aanbod is gericht op je slaapgedrag. Uit onderzoek van de Hersenstichting (slaaponderzoek, Hersenstichting, Trimbos-Instituut en IKEA maart 2019, uitgevoerd onder 1.228 Nederlanders van 18 jaar en ouder) blijkt dat het wel goed zit met de slaapkennis van Nederlanders. Drieënzeventig % van hen weet bijvoorbeeld dat een beeldscherm effect heeft op je slaap. Van diezelfde groep geeft aan dat maar 20% een beeldscherm niet mee naar bed neemt. Er moeten naast de aandacht voor slaap goede interventies ontwikkeld en onderzocht worden om niet de slaapkennis te vergroten, maar juist het slaapgedrag te beïnvloeden.” Marieke Meyer, Specialist preventieve interventies bij SamenGezond, een initiatief van Menzis