Voorheen kon een zorginstelling als opdrachtgever op elk gewenst moment een zelfstandige zorgverlener inhuren. Naast de beroepspapieren en de bevoegdheden was de VAR een belangrijke zekerheid voor de opdrachtgever. Hij kon niet achteraf door de belastingdienst worden aangeslagen: de zzp’er was zelf verantwoordelijk voor zijn ondernemerscriteria, zoals acquisitie, facturatie en planning van werkzaamheden. Voor de zzp’er daarentegen bood de VAR schijnzekerheid: als de belastingdienst meende dat er toch sprake was van een arbeidsrelatie, kreeg de zzp’er een aanzienlijke naheffing. Geheel onterecht, want gebleken is dat de vermeende arbeidsverhouding meestal veroorzaakt werd door de opdrachtgever. Er was sprake van directe sturing op de werkvloer. De zzp’er kreeg bijvoorbeeld instructies als ‘zo laat werk je op die afdeling’, ‘je draagt onze bedrijfskleding’, ‘je administreert binnen onze systemen’. De VAR-verklaring heeft in feite geleid tot incorrect opdrachtgeverschap. De wet DBA beoogt dat te corrigeren.

Schijnzelfstandigen
Het begrip ‘schijnzelfstandigen’ is een eigen leven gaan leiden. Het gaat daarbij niet alleen om buitenlandse arbeidskrachten die via schijnconstructies goedkope arbeid leveren, het gaat ook om professionele zelfstandige ondernemers die door opdrachtgevers verplicht werden ‘bij het kruisje te tekenen’. Feitelijk was in de zorg op grote schaal sprake van schijn-opdrachtgeverschap. Elke zzp’er in de zorg werd ingezet en beschouwd als een medewerker met een nul-urencontract. En van de zzp’er werd geacht zich te voegen binnen de organisatie en de protocollen, terwijl hij of zij in werkelijkheid een zelfstandige ondernemer is met eigen kwaliteitsverantwoordelijkheid.

Volwaardige opdrachtgever
Door de wet DBA is er nu een gelijkwaardige positie ontstaan tussen een onderneming als opdrachtgever en een onderneming als opdrachtnemer. De vraag is echter of zorginstellingen bereid zijn zich als volwaardige opdrachtgever te profileren. Daarvoor is een compleet andere rolverdeling nodig met wederzijdse verplichtingen en verantwoordelijkheden. Op dit moment zijn opdrachtgevers erg terughoudend om zzp-zorgverleners in te zetten, omdat er zoveel onbekendheid en onzekerheid is over de DBA. 

Nieuwe arbeidsverhouding
Als zorgaanbieders gebruik willen blijven maken van de zelfstandige zorgprofessional, die een belangrijke bijdrage levert aan de flexibele inzet van goede zorg, dan zullen ze een nieuwe arbeidsverhouding moeten ontwikkelen. Hoe? Ook de belastingdienst worstelt met die vraag. Tot 1 mei 2017 is er een transitieperiode om die vraag te beantwoorden en een leidraad te ontwikkelen. Er is nog geen checklist en de modelovereenkomsten geven nog geen richting aan de specifieke situatie in de zorgsector. Juist daarom is het belangrijk dat alle partijen gezamenlijk hierover nadenken. Organisaties zoals Actiz en BTN moeten dit oppakken en met concrete voorstellen komen. Maar ook de samenspraak met zzp-organisaties in de zorg is van belang. Want door de DBA is nu gelijkwaardigheid ontstaan in de onderhandeling over de voorwaarden tussen opdrachtgeverschap en opdrachtnemerschap. Wie de zekerheid van de VAR wil behouden, zal het dus goed moeten organiseren. De belastingdienst staat open voor een sectorale benadering. Benut die ruimte.

Karel Hoenderdos, De Zorgprofessional, brancheorganisatie voor zelfstandige zorgverleners