Hoge ambtenaren uit de wereld van duurzame voeding en landbouw publiceerden 20 april een advies waarin zij de gevolgen van een btw-verlaging op groeten en fruit presenteren. Zij willen hun voorstel, onderdeel van de Brede maatschappelijke heroverweging, op de agenda krijgen bij politieke partijen en tijdens de coalitie-onderhandelingen in 2021. Dit voorstel kreeg nog geen aandacht in de vakpers voor de zorg. Wel in die van de boeren die hopen op een grotere afzet van groenten en fruit.

WHO wil frisdrankbelasting …

Van oudsher heffen overheden gezondheidsbelastingen op tabak en alcohol. Want die beïnvloeden de volksgezondheid negatief. Vorig jaar introduceerde de WHO een nieuwe gezondheidsbelasting: de SBB-tax (sugar-sweetened beverages tax, in het Nederlands suikertaks of frisdrankbelasting). De WHO noemt deze effectief als ze ingebed zijn in een geheel van maatregelen om frisdrankconsumptie terug te dringen, zoals voorlichting over gezonde voeding, bevordering van beweging, en het tegengaan van promotie- en marketingactiviteiten rond frisdrank. Ook acht de WHO het van belang dat de inkomsten uit deze belasting gaan naar subsidiëring van gezonde voeding en gezondheidsbevorderende activiteiten of naar verlaging van verzekeringspremies. Zij laat op basis van een overzichtstudie zien dat alleen een heffing van circa 20 procent op de prijs invloed heeft op consumenten in termen van calorie-inname, gewichtsreductie, afname van het risico op diabetes en van cariës in het gebit. Ten slotte merkt de WHO op dat steun voor frisdrankbelasting van gezondheidsautoriteiten tegen gaat, dat financiële aspecten bij regering, parlement en frisdrankindustrie centraal staan.

… en hoge ambtenaren

Het genoemde ambtelijke advies voor een btw-verlaging op groenten en fruit van 9 procent naar 5 procent sluit aan bij een advies van de Gezondheidsraad en een in het rapport opgenomen achtergronddocument van het RIVM. De verlaging leidt bijvoorbeeld tot 1 procent minder personen met een beroerte in 2025. Door de maatregel te combineren met invoering van frisdrankbelasting wordt het verlies op btw-inkomsten gecompenseerd. Er blijft zelfs geld over om de inkomens van arme mensen te verhogen, aldus de ambtelijke top.

… maar niet VWS

Het rapport besteedt ook grote aandacht aan reële beprijzing van vlees, waarin de kosten van milieuvervuiling door de bio-industrie worden meegenomen. Een kilo varkensvlees gaat dan van 8 euro naar 12,50 euro. De milieuvervuiling daalt evenals het aantal patiënten met hart- en vaatziekten. Ik merk op dat de voorstellen niet genoemd worden in het ambtelijke VWS-rapport Naar een toekomstbestendig zorgstelsel dat ik op 7 mei in Zorgvisie recenseerde.

Geen fat tax

Op basis van het WHO-stuk en de ambtelijke adviezen stel ik voor een belasting op frisdrank in te voeren in Nederland. Deze bestaat reeds in Spanje, Frankrijk en Engeland. Het afbreukrisico is daarmee klein. Aan die reële beprijzing van vlees waag ik mij niet; voor zover mij bekend zijn daar nog geen voorbeelden van elders in de wereld. Bovendien werd een speciale fat tax in Denemarken enige jaren geleden een mislukking.

Voorstel voor fiscaal pakket

1. Voer een frisdrankbelasting van 20 cent per liter in voor niet-alcoholische drank die meer dan 5 gram suiker per 100 milliliter bevat en van 25 cent bij meer dan 8 gram.
2. Verlaag de btw op verse groenten en fruit van 9 naar 5 procent.
3. Presenteer beide fiscale wijzigingen als één budgetneutraal pakket, dat niet tot lastenverzwaring of lastenverlichting van lage of hoge inkomensgroepen leidt. Al sluit ik niet uit dat op individueel niveau voor- en nadelen kunnen optreden.
4. Bestudeer de heffingsmethodieken zoals in Frankrijk, Spanje en Engeland en kies voor Nederland de meest praktische.
5. Bed het fiscale pakket in een nieuw preventieakkoord voor de periode 2022- 2026 in, dat onder meer gericht is op het terugdringen van overgewicht, diabetes en cariës.

Momentum voor invoering

In 2014 besteedde de Amerikaanse frisdrankindustrie tien miljoen dollar om de invoering van frisdrankbelasting in Berkeley en San Francisco tegen te houden. Dankzij een brede coalitie van voorstanders werd de industriële lobby weerstaan. Ook in Nederland kan een brede coalitie van voorstanders binnen en buiten het parlement het gedaan krijgen. De genoemde ambtelijke top, de Rabobank en de wethouders van de drie grote steden hebben zich reeds voorstanders betoond.

Omdat het corona-virus vooral mensen met overgewicht en chronische aandoeningen hard treft, hoop ik op positieve reacties van politieke partijen, gezondheidsautoriteiten, sociale partners en andere gremia. In het komende najaar kan de Tweede Kamer dit budgetneutrale voorstel bespreken bij de debatten over de begroting 2021 en een jaar later bij de kabinetsformatie.

Ik dank mijn collega’s Paul van der Velpen (interim-directeur GGD Arnhem), Hanno Pijl, (hoogleraar diabetologie van het LUMC), Anja Koornstra (Master of Public Health) en Klaus Boonstra (Public Health adviseur) voor hun inbreng bij eerdere versies van deze blog.