De podcast, die in samenwerking met kennisinstituut voor de langdurige zorg is gemaakt, laat zien hoe de langdurige zorg in verschillende West-Europese landen op de coronacrisis heeft gereageerd.

In vrijwel land ieder roept corona naast zorginhoudelijke en organisatorische vragen ook ethische vragen op. ‘We hebben daarvoor in een Vlaanderen een ethisch kompas ontwikkeld dat mede geschreven is door ethici’, zegt Bernadette van den Heuvel, directeur van Zorgnet-Icuro, in Voorzorg.

Dialoog en autonomie

Met communicatie, context en dialoog als uitgangspunt kan dit kompas zorgprofessionals helpen een afweging te maken tussen vaak conflicterende waarden en tegenstrijdige logica’s. ‘Voor mij dienen de richtlijnen fundamenteel veel meer uit te gaan van de rechten van de mens’, stelt Van den Heuvel. ‘Vrije keuze, autonomie en zelfbeschikking zouden op de voorgrond moeten staan, maar altijd vanuit de wetenschap dat er bij zulke rechten ook verantwoordelijkheden horen.’

Tussen de regels door

Nies juicht structurele aandacht voor de ethische dimensie van corona toe. ‘Ik mis zelf een goed evenwichtig debat over de ethiek in de coronasituatie’, aldus Nies. ‘In Zweden hebben ze in mei al een ethisch kader gemaakt met daarin begrippen als waardigheid, solidariteit en verbondenheid. Zo kun je een proportionele afweging maken van de voor- en nadelen van schade-beperkende maatregelen. Ik zou willen dat we daar ook in Nederland wat systematischer over zouden praten. Sommige verpleeghuizen hebben een ethische commissie waar medewerkers te rade kunnen gaan, maar al met al is ethiek een vraagstuk dat in Nederland erg tussen de regels door gaat, terwijl het niet alleen een zaak van de zorg is, maar ook van de politiek en samenleving.’

Praktische nood

Uit Van den Heuvels commentaar valt op te maken dat het ethisch kompas ten dele uit praktische nood geboren is. ‘Onze professionele identiteit is door de coronacrisis door elkaar gerammeld’, aldus Van den Heuvel. ‘Alles waar we in geloofden, zoals persoonsgerichte zorg, dat warm menselijke en narratieve, dat hebben we in een keer moeten weggooien. Men voelt zich echt in zijn professionele identiteit getroffen.’

Herkenbaar, aldus Nies. ‘Met name voor wat betreft één stuk van de professionaliteit. De verpleegtechnische professionaliteit is sterk aangesproken, maar over het persoonsgerichte en de vraag hoe mensen te helpen bij een goed leven, dat is iets waar veel professionals het gevoel van hebben gehad dat ze daarin tekort zijn geschoten.’

Toch heeft Nies ook positieve geluiden kunnen opvangen. ‘Bij alle verdriet, ongemak en ellende gaf het wegvallen van bezoek en activiteiten als vergaderen ook minder hectiek en daarmee ook ruimte om met individuele cliënten iets bijzonders te doen.’ Nies pleit voor nader onderzoek om vast te stellen voor welke specifieke cliëntengroepen dit geldt.

Taakherschikking

De coronacrisis onderstreept daarnaast ook de noodzaak om nog eens kritisch te kijken naar het takenpakket van professionals in de langdurige zorg. ‘We hebben ervaren dat verpleegkundigen het voorheen enorm moeilijk vonden om taakherschikking in vraag te stellen’, zegt Van den Heuvel. ‘Dat in coronatijd ook anderen bepaalde taken konden gaan uitvoeren, heet een noodoplossing, maar door de explosieve vergrijzing gaan we de komende jaren veel handen nodig hebben.’

‘Taakherschikking is een interessante ontwikkeling’, vindt ook Nies. ‘Het zou zomaar kunnen dat we beroepen gaan uitsplitsen, zodat mensen uit andere sectoren met gerichte bijscholing delen van taken kunnen gaan oppakken.’

Beluister alle afleveringen van Voorzorg >>