Het advies is opgesteld door een commissie onder leiding van voormalig GroenLinks-leider Femke Halsema. De commissie is aan de slag gegaan op verzoek van minister Henk Kamp van Economische Zaken. Dat gebeurde na incidenten met bestuurders bij onder meer woningcorporaties, onderwijsinstellingen en ziekenhuizen, zoals corporatie Vestia en hogeschool InHolland.
Open cultuur
Volgens de commissie hebben bij deze incidenten tunnelvisie, ijdelheid, vriendjespolitiek en groepsdenken van bestuurders geleid tot slecht bestuur. Intern werd dat onvoldoende gecorrigeerd door de raad van toezicht van het semioverheidsbedrijf en extern deden inspecties te weinig. De commissie vindt het wezenlijk dat er een open cultuur komt, waar bestuurders met elkaar en belanghebbenden een ‘lastig gesprek’ aangaan over gedrag. Daarbij moet vooropstaan dat de semipublieke sector er is voor de burger.
Weeffouten
De commissie schrijft verder dat er weeffouten zijn in de structuur van deze sector, die incidenten in de hand werken. Publieke belangenbehartiging is ondergesneeuwd geraakt door schaalvergroting en deregulering. Verder wordt bij controle en door de politiek te veel gelet op de financiële prestaties en te weinig op de kwaliteit. Ook de verdeling van verantwoordelijkheden tussen besturen van instellingen, toezichthouders en politiek is volgens de commissie onvoldoende duidelijk.
Medezeggenschap
Het rapport beveelt onder meer aan medezeggenschap van burgers en werknemers uit te breiden en de Nationale ombudsman een rol te laten spelen in de semipublieke sector. Ook wordt geopperd om te kijken naar een civielrechtelijke aansprakelijkheid voor bestuurders, iets waar de overheid al op studeert.
‘Waardevolle aanbevelingen’
Minister Kamp sprak in een reactie van ‘zeer waardevolle aanbevelingen die ik met genoegen in het kabinet zal bespreken’ Kamp kondigde aan niet alle aanbevelingen te zullen overnemen, maar wilde niet zeggen welke wel en niet.
Een link naar het rapport ontbreekt helaas. Een Gedragscode gaat meestal uit van het aanwezig zijn van voldoende ethiekbesef bij hen voor wie de gedragscode geldt. Kennisneming van de code leidt bij hen tot instemming ermee en het vrijwel automatisch en moeiteloos zich houden aan de code. Een sociale bestuurder corrigeert zichzelf; heeft zijn eigen grenzen gestelt. Een bestuurder met laag ethiekbesef stelt het eigenbelang voorop, heeft moeite met de uitvoering van de gedragscode en heeft een externe toezichthouder nodig, zoals een Raad van Toezicht. De asocialere bestuurder weet dat toezicht en ingrijpen te ontlopen. Voor hen zijn er sancties nodig op niet nakoming van de gedragscode; ontneming van onverdiend persoonlijk voordeel zou tot de sancties moeten behoren. Verhoging van verantwoordelijkheidsbesef en de ethiekstandaard tijdens opleidingen lijkt nodig nu er in zoveel branches gevallen van graaien door bestuurders plaatsvindt.
Over het algemeen een zeer wijs rapport, bedankt Femke cs. Ik snap echter de volgende conclusie niet: ‘Publieke belangenbehartiging is ondergesneeuwd geraakt door schaalvergroting en deregulering’. Schaalvergroting is duidelijk, maar ik zie juist steeds meer regels. En ik ben bang dat het rapport van Halsema ook weer leidt tot meer regels die je alleen op papier kunt waarmaken als je aan schaalvergroting doet.
Halsema schreef zelf: ‘Niet onwetmatig maar wel onwenselijk’ i.v.m. Amarantis. Wat volgens mij betekent dat grote semipublieke organen zich op papier keurig aan de regels houden, maar er in praktijk zo’n zooitje van kunnen maken dat ze uiteindelijk omvallen en ons burgers miljoenen schade opleveren.
Ik zou juist meer deregulering willen zien en de opbouw van een klein maar slim en zeer effectief stelsels van regels en wetten die werkelijk leiden tot meer kwaliteit in de publieke sector tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.