Wat is er mis met de huidige vorm van besturen?
‘Er wordt nu te veel bestuurd op basis van wat het systeem oplegt, vanuit de dwingende regels van het zorgsysteem. Daardoor staan de bestuurders van instellingen te weinig open voor de behoeften van ouderen. De maatschappij verandert en de ouderenzorg moet mee veranderen, beter aansluiten op de huidige en toekomstige behoeften van de ouderen zelf. Mijn onderzoek gaat over deze spanning tussen systeemwereld en leefwereld.’
Wat is moreel constructivistisch leiderschap?
‘Omdat verantwoordelijkheden binnen de ouderenzorg steeds meer van instellingen naar de burgers verschuiven, lag in mijn onderzoek de focus op de morele dimensies bij verantwoordelijkheidstoedeling. De juridisch vastgelegde verantwoordelijkheden zijn in dit opzicht niet interessant, maar eerder waar wij ons verantwoordelijk voor voelen. En daar hoort een herverdeling van verantwoordelijkheden bij die gebaseerd is op de behoeften van de ouderen en van álle partijen die bij de zorg voor hen betrokken zijn. Naast de ouderen zelf doen immers ook hun familieleden, de mantelzorgers, ertoe, evenals de cliëntenraden, zorgaanbieders, zorgprofessionals en zorgfinanciers.
Om voor elkaar te krijgen dat je met elkaar tot goede zorg komt, heb je een ander soort bestuurders nodig. Bestuurders met een luisterend oor voor andermans behoeften, met het vermogen een open gesprek te voeren en daarbij de bereidheid hebben om het eigen perspectief aan te passen. Dat is moreel constructivistisch leiderschap.’
Waarom sluit moreel constructivistisch leiderschap meer aan bij deze tijd?
‘Uit mijn onderzoek naar waarvoor bestuurders van ouderenzorgorganisaties zich verantwoordelijk voelen en wat zij van anderen verwachten, bleek dat hun eigen morele kompas hun leidraad is. Op basis daarvan ontwikkelen zij zaken. Problemen ontstaan wanneer bij die ontwikkelingen de waarden waaraan de bestuurder hecht, botsen met de waarden van andere belanghebbenden. Meestal krijgen de zakelijke waarden voorrang boven de aan de zorg verbonden waarden, waardoor behoeften van de ouderen en hun omgeving onbevredigd blijven. Mijn conclusie is dat de nog steeds aanwezige traditionele verhoudingen tussen de overheid, bestuurders en ouderen hier mede debet aan zijn. Die kun je pas doorbreken wanneer er een gezamenlijk beeld is over wat echt noodzakelijk is in de ouderenzorg. Daarvoor moet je met elkaar in gesprek gaan. Er moet een dialoog komen met alle betrokkenen over wat er voor wie toe doet en wie waarvoor verantwoordelijk is. Dit vereist een bestuurscultuur waarin de zorg voor ouderen wordt ingevuld vanuit morele waarden die wij met elkaar delen. Daaraan sturing geven is constructivistisch moreel leiderschap.
Waar haal je deze nieuwe bestuurders vandaan?
‘Deze andere aanpak vraagt veel van bestuurders. Dat maakt het niet eenvoudig. Zij zullen kritisch naar zichzelf moeten kijken, zich rekenschap geven van hun eigen morele kompas, openstaan voor de ervaringen en perspectieven van anderen én ervoor zorgen dat belanghebbenden tot een gedeeld beeld komen over wat nodig is; geen sinecure. Dit vraagt dus ook wat van bestuurders bij andere partijen, zoals de overheid. Naar mijn idee zou daar al in opleidingen aandacht aan besteed moeten worden. De belangrijkste eerste stap ligt nu echter bij de huidige bestuurders. Wees niet bang om het niet te weten. Leg dilemma’s op tafel. Alleen dan kun je gezamenlijk komen tot zorg die er echt voor ouderen toe doet.
