Economen zijn overwegend negatief en ook de houding van zorgverzekeraars is tegenwoordig afwijzend. Patiëntenverenigingen tonen zich net iets meer negatief dan positief. Zelfs de toezichthouders gaan nu twijfelen aan het nut van verdere fusies. De hoorzitting is gehouden op 29 januari in de Tweede Kamer in aanwezigheid van Kamerleden van GroenLinks, SP, VVD en CDA.

AMC/VUmc

Bestuursvoorzitters Wouter Bos van het VUmc en Hans Romijn van het AMC verdedigden de fusie van hun beider umc’s met verve. Romijn: ‘Binnen een straal van 10 kilometer zijn er twee ziekenhuizen die met dezelfde problemen kampen. Apart van elkaar zijn wij te klein om te kunnen blijven voorzien in 24/7 tertiaire patiëntenzorg, te voldoen aan alle minimumnormen en een rol te blijven spelen op internationaal niveau op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.’ Bos gaat onder meer in op het mogelijk prijsopdrijvend effect. Juist bij ons is er weinig overlap in vergelijking met algemene ziekenhuizen. ‘Wij bieden voornamelijk hoogcomplexe, laagfrequente zorg en zitten daarmee vast aan maximumtarieven, we kunnen de prijs niet eens opdrijven. Op minder dan 5 procent van ons zorgaanbod hebben we wel vrije prijzen. Met de zorgverzekeraars hebben wij afgesproken dat hier geen prijsopdrijving zal plaatsvinden.’

Op een vraag van GroenLinks Kamerlid Corinne Ellemeet antwoordt Bos dat er de afgelopen jaren te vroeg geboren kinderen moesten uitwijken tot aan Duitsland en België omdat AMC en VUmc geen plaats hadden. Als er straks op een plek een ic voor de neonatologie beschikbaar is, met een behandelteam zullen de umc’s meer baby’s kunnen behandelen. Ook de hartchirurgie kan veiliger door te fuseren. Nu is het moeilijk om op twee locaties zo’n gespecialiseerde afdeling in te lucht te houden.

OLVG

Bestuursvoorzitter Hans van der Schoot van het gefuseerde OLVG en Lucas Andreus Ziekenhuis in Amsterdam ziet de meningen tussen economen en medici botsen: ‘Wij kijken vanuit verschillende werelden tegen de problematiek aan. Ik heb veel meer zorgen over ziekenhuizen die too small to survive zijn dan too big to fail. Wij zijn niet met marktmacht bezig of met positionering. Het grootste probleem is de 24/7 zorg. Er zijn minstens 6 fte’s nodig om een afdeling 24/7 overeind te houden. In veel landen wordt door de overheid regionale regie genomen. In Nederland is dat niet mogelijk.’

Patiëntenorganisaties

Coördinator Joep Bartholomeus, laat namens de LOC weten dat er veel parallellen zijn te zien in de langdurige zorg. LOC baseert zich niet op onderzoek maar op eigen ervaringen: ‘Alle ervaringen uit de laatste jaren laten zien dat de kwaliteit niet verbetert. Wij zijn voorstander van toetsen op andere waarden. Daar zijn enorm veel mogelijkheden voor. LOC is niet altijd tegen fusies: we zien grote clubs die fuseren en heel goed kleinschalig kunnen organiseren.’ De cliëntenraden pleiten ervoor om fusies niet te beoordelen op de beoogde winsten vanuit bedrijfseconomische principes, maar op de effecten die het heeft voor de mensen die zorg nodig hebben, hun naasten en zorgverleners.

Heleen Post van Patiëntenfederatie Nederland: ‘Wij hebben altijd grote twijfels gehad aan meerwaarde van fusies. De menselijke maat lijkt te verdwijnen. Wij zien dat aan de reacties op  Zorgkaart Nederland: na fusies daalt de patiëntwaardering met 0,5 punt.’ Volgens de Patiënten federatie gaan de aandacht en energie die fusies vragen van medewerkers ten koste van samenwerken in de zorgketen en innovatie. Desgevraagd zegt Post dat niet te denken dat fusies samenwerking belemmeren.

‘Effecten twijfelachtig’

De economen wijzen vooral op het gebrek aan de vooraf beloofde positieve effecten. Zij zien uit het onderzoek de afgelopen jaren geen verbeteringen in kwaliteit optreden maar wel de kosten stijgen. Xander Koolman, directeur Talma instituut en associate partner bij Sirm, bestudeerde de internationale wetenschappelijke literatuur. ‘Er zijn veel twijfels over de vermeende kwaliteitswinst. We zien ook dat kosten omhoog gaan, niet altijd omdat prijzen stijgen maar ook omdat productmix verandert en er duurdere producten voor in de plaats komen. Ik zie dat countervailing power van zorgverzekeraars vaak ontbreekt. We moeten heel terughoudend zijn in goedkeuren van fusies.’

ACM

Volgens Ronald Kemp, econoom bij de Autoriteit Consument & Markt, leveren veel fusies niet op wat ze hebben beloofd. ‘Veel fusies zijn waarschijnlijk niet nodig. In onze recente studie over prijs- en volume-effecten worden de geclaimde voordelen niet gerealiseerd, daarom gaat de ACM strenger toezien op fusies. Ik denk dat veel voordelen kunnen worden gerealiseerd door middel van samenwerking.’

Hoogleraar Jos Blank, van de TU Delft, wil dat we stoppen met fusies. Sinds 1998 is al duidelijk dat grotere ziekenhuizen duurdere ziekenhuizen zijn. Wanneer gebeurt er nu echt wat, zo vraagt hij zich af. ‘Het ideale ziekenhuisformaat is 200 tot 300 bedden. Dat punt is momenteel ruimschoots gepasseerd. Het heeft tot een schaalinefficiëntie geleid van 100 miljoen euro per jaar.’

Zorgverzekeraars

Ook de zorgverzekeraars zijn steeds kritischer geworden. VGZ-bestuurder Ab Klink vertelt dat de zorgverzekeraar ziekenhuizen minder kan sturen naarmate ze groter zijn. VGZ werkt met verschillende ziekenhuizen aan doelmatigheidsprojecten maar bij de opschaling loopt dat vast. VGZ wordt soms gefrustreerd door grote dominante regionale ziekenhuizen die hun eigen volume-eisen doorzetten en de zorgverzekeraar kan dan niet uitwijken. Een verzekeraar heeft immers zorgplicht.

Schrappen van onzinzorg

Klink: ‘Ik zie het als onze rol niet om te definiëren wat kwaliteit is, maar wel om die definitie vervolgens te gaan gebruiken en onzinzorg te schrappen. Om goede voorbeelden te verspreiden. Voor andere, ‘ingetogen kwaliteitsziekenhuizen’ is het ook waardeloos. Zij gaan naar beneden in volume terwijl dominante ziekenhuizen zich blijven richten op volume en omzet.’