Deze zomer is Daan Dohmen benoemd tot lid van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Daarnaast is hij een ‘zorgfuturist’ die op de bühne regelmatig zijn visie deelt over de toekomst van de zorg. In dat kader vroeg ik hem naar zijn mening over de toekomstige ontwikkelingen van robots en kunstmatige intelligentie. Dohmen constateert allereerst dat de manier waarop de mens omgaat met technologie verandert: ‘Mijn kinderen voeren hele gesprekken met Siri, de persoonlijke assistent van Apple. Zij vinden dat heel normaal.’ Deze jonge generatie groeit ermee op, maar ook patiënten maken in toenemende mate gebruik van nieuwe technologie en zijn hierover positief. ‘Zij willen regie houden en de techniek helpt hen daarbij.’

Risico’s van robotisering

In verschillende rapporten wijzen onderzoekers op de potentiële risico’s van robotisering voor de arbeidsmarkt, zo ook voor de zorg. Dohmen erkent deze risico’s, maar ziet ook de voordelen voor de kwaliteit van arbeid. ‘In de zorg is veel administratief en repetitief werk dat onder een enorme tijdsdruk moet gebeuren. Als een robot handelingen kan overnemen, houdt de professional tijd over om vanuit een professionele houding écht aandacht te geven.’ Dan draait het om de vraag: ‘Hoe gaat technologie aan de kant van de patiënt samenleven en aan de kant van de professional samenwerken?’

Voor Dohmen staat in het antwoord op die vraag de keuzevrijheid van de patiënt centraal. Wat wil de patiënt zelf? Dohmen: ‘De ene mens vindt het hartstikke fijn om door een robot geholpen te worden, terwijl anderen zeggen “van z’n lang-zal-ze-leven niet”.’

Om deze keuzevrijheid te waarborgen, leven en werken mens en machine naast elkaar. En dit kan best snel gaan, denkt Dohmen. ‘Over tien jaar lopen er robots in ziekenhuizen rond.’ Hij wijst op zorgorganisatie Zuyderland, waar rijdende robots aanwezig zijn. Binnen tien jaar lopen hun vervangers. ‘Ze zullen rondwandelen en zich mengen tussen de mensen, dat lijkt me evident.’ Ook denkt Dohmen dat robots en mensen bevriend kunnen raken, zij het wel in een genuanceerde definitie: ‘Niet in de zin van samen naar de kroeg, maar we gaan een robot wel zien als bevriend in de zin van hulp en ondersteuning. Zoals een blindengeleidehond kan zijn voor een slechtziende.’

Discussiepunten

Een wereld waarin mens en machine samen leven, werken en zelfs bevriend kunnen raken. Ik zie raakvlakken met de benadering van een denker als Ray Kurzweil, die in zijn boek The Singularity is Near een verregaand, maar positief toekomstbeeld schetst. Aan de andere kant staan visionairs als Elon Musk en Stephen Hawking, die veel nadrukkelijker wijzen op de potentiële gevaren van vergevorderde kunstmatige intelligentie. Dohmen kiest niet direct partij: ‘Ik vind het belangrijk om te duiden wat de werkelijke stand van zaken is van robotica. Er hangt een grote waas van marketing rond robotica. Het is van belang hier doorheen te prikken.’
De onduidelijkheid over de stand van zaken rond robotica zit volgens Dohmen vooral op het vlak van de autonomie: ‘Hoe autonoom zijn die robots eigenlijk en kunnen ze echt zelf beslissingen nemen? Het is heel belangrijk om zicht te krijgen op hoe ver we precies zijn en wat autonome robotica gaat betekenen.’

Ethisch debat

Behalve nuchter naar de huidige stand van zaken te kijken, is het volgens Dohmen ook goed om het ethische debat met elkaar te voeren. ‘Want wat vinden we er nou eigenlijk van? Wat is aanvaardbaar?’ Een onderdeel van robotica waarover het ethische debat snel op scherp wordt gezet, is dat van robots die in interactie treden met mensen, de zogeheten ‘social robots’. Een voorbeeld hiervan is robot Alice, onlangs geportretteerd in de documentaire ‘Ik ben Alice’ van de NCRV. In de documentaire wordt de vraag gesteld of een robot een menselijke band met iemand kan opbouwen en zelfs een mens kan vervangen. We horen de kijkers zich bijna afvragen: ‘Willen we dit wel?’

Het is van belang de situatie in kaart te brengen en het maatschappelijke debat over het onderwerp met elkaar aan te gaan. Het laatste woord is er in elk geval nog niet over gezegd. Want ondanks dat velen robotisering positief tegemoetzien, zijn er waarschijnlijk ook velen die het met Dohmen eens zijn en vinden dat de ontwikkeling van robotica en kunstmatige intelligentie best wel eng is.

Sjoerd Wierenga
is als voormalig zorgmanager geëmigreerd naar Spanje om zich daar bezig te houden met technologische zorginnovatie. Sinds kort is hij oprichter van roboticsolutions.nl, een platform voor actualiteit, achtergrond en opinie met betrekking tot robotica in de zorg.