Het eindejaarsessay van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) ‘Coronamoe(d)’ is een vervolg op hun essay van dit voorjaar ‘(Samen)leven is meer dan overleven’. Daarin benadrukte de raad al het belang van een breder perspectief dan het voorkomen van risico op besmetting met covid-19 alleen. ‘Wij zijn opgelucht dat de crisisstemming sinds het voorjaar op heel veel plaatsen heeft plaatsgemaakt voor bredere afwegingen’, schrijven de raadsleden in het eindejaarsessay. In het essay wil de RVS beslissers aan de hand van vijf ‘routes’ helpen om tot brede afwegingen te komen rondom het coronabeleid.
Draagvlak en betrokkenheid
Een brede afweging neemt verschillende perspectieven in overweging en biedt bestuurders ruimte om het beleid aan te passen als de situatie daarom vraagt, lokaal dan wel landelijk. Het leidt volgens de RVS tot beslissingen die niet alleen in interactie met experts of bestuurders tot stand komen, maar op basis van een brede dialoog met alle betrokkenen, ook cliënten en naasten. Deze manier van beslissen kan draagvlak en betrokkenheid vergroten, en het gevoel van willekeur en machteloosheid verkleinen.
Moeilijk
De raad erkent dat het moeilijk is om zo’n ‘brede afweging’ te maken. Zeker in tijden van crisis is het verleidelijk om lineaire, statische, daadkrachtige, hiërarchische beslissingen te nemen. Desalniettemin wijzen de auteurs erop dat een eenduidigheid misschien wenselijk is om chaos te voorkomen, maar deze biedt uiteindelijk schijnzekerheid. Met eenduidige besluiten suggereer je meer kennis te hebben over het effect van je beslissing dan je in werkelijkheid hebt. Bovendien kan ook dit polariserend werken: voor- en tegenstanders worden feller. Dat is zorgelijk en schadelijk, juist op de lange termijn. ‘We moeten nog een tijd met elkaar mee.’
Vier routes
Daarom geeft de raad vier ‘routes’ in hoe beslissers kunnen komen tot een evenwichtige, brede afweging: alternatieven verkennen door reflectie, wendbaarheid vergroten, kwetsbaarheid erkennen, bouwen aan gedragen besluiten, leren in onzekerheid.
Reflectie inbouwen
Advies één: Bouw ruimte in om te reflecteren op de beslissingen. Hier is in de hectiek van de dag meestal geen tijd voor. Toch is het belangrijk, vindt de raad. ‘Een simpele maar dwingende vorm kan helpen: een afspraak, een wekelijks beraad, tien minuten aan het eind van de vergadering. De vorm kan verschillen, maar reflectie moet je actief organiseren.’
Wendbaar
Goed beleid moet wendbaar zijn en zich aan kunnen passen als dat nodig is. ‘Wendbaarheid behoedt bestuurders van tunnelvisie. Om het ‘draaikont’-argument voor te zijn, moeten bestuurders aandacht besteden aan onderbouwing en duidelijkheid over volgende stappen: waarom is er een uitzondering nodig? Waartoe wijzigt de koers?’
De RVS gebruikt als voorbeeld de opstelling van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd dit jaar. Ziekenhuisbestuurders konden de inspectie dit jaar bellen voor advies en overleg. Daarmee werd de inspectie een partner in plaats van alleen toezichthouder.
Kwetsbaar
Oog houden voor kwetsbaarheid, advies nummer twee, betekent oog houden voor verschillende vormen van kwetsbaarheid: kwetsbare gezondheid, maar ook een kwetsbare baan, kwetsbaar inkomen, toegang tot zorg, een kwetsbaar sociaal netwerk. ‘De coronacrisis legt bovendien scherp en versneld bloot waar de echte kwetsbaarheiden in onze samenleving liggen. Daar heeft de overheid in het belang van een veerkrachtige samenleving ook een rol in te spelen’, stelt de raad.
Gedragen besluiten
Advies nummer drie: Neem besluiten in overleg met de betrokkenen, ook cliënten en naasten, en leg vervolgens uit wat je hebt besloten en waarom. Als mensen gehoord worden zijn ze minder geneigd om zich tegen een besluite te keren, ook als het niet volledig in hun voordeel is.
Leren in onzekerheid
Hoewel er rondom covid-19 heel veel onzeker was en nog steeds is, zijn er wel degelijk besluiten genomen. Erkennen dat je niet alles weet, is het vierde advies. Juist als je dat erkent, creëer je ruimte voor reflectie en wendbaarheid en breed gedragen besluiten.
Samen
‘Elkaar kritisch bevragen is belangrijk. Elkaar de maat nemen en in een hoek drijven werkt echter averechts’, besluit de raad. ‘Iedereen die zich in de coronacrisis voor lastige dilemma’s gesteld ziet, heeft moed nodig om daarin zijn of haar weg te vinden.’ Daarmee wenst de RVS iedereen komend jaar een ‘goede reis’.