Er is maatschappelijke druk om betere geboortezorg te leveren. Tegelijkertijd moet de betaalbaarheid van de zorg te verbeteren, onder andere door verschuiving van zorgtaken van de tweede naar de eerste lijn.

Integrale geboortezorg biedt de mogelijkheid taken te verschuiven van de tweede naar de eerste lijn en daarmee kosten te besparen. Verloskundigen kunnen bijvoorbeeld – binnen de richtlijnen – minder snel doorverwijzen bij ongeregeldheden tijdens de zwangerschap of bevalling dan nu gemiddeld gebeurt. Een dergelijke taakherschikking is zorginhoudelijk gezien realistisch, omdat al een aanzienlijk deel van de tweedelijnsbevallingen door (klinisch) verloskundigen begeleid worden, zoals blijkt uit een studie van Wiegers en Hukkelhoven.

Ter indicatie: een bevalling onder begeleiding van de eerstelijnsverloskundige is per zwangere vrouw 2320 euro goedkoper dan een begeleiding onder verantwoordelijkheid van de gynaecoloog. In een studie van het IVA (aan de universiteit van Tilburg gelieerd bureau voor beleidsonderzoek en advies dat begin dit jaar zijn activiteiten heeft gestaakt, red.) wordt de mogelijke besparing geschat op in totaal 4,4 miljoen euro wanneer de verloskundige verantwoordelijk wordt voor de begeleiding van middenrisico bevallingen. Vanuit deze noties versterken verloskundigen, gynaecologen en/of kraamzorgaanbieders in veel regio’s hun onderlinge samenwerking. De initiatieven beperken zich vooralsnog tot samenwerking op onderdelen van de zorg, zoals de intake.

Autonome systemen

De eerste en tweede lijn binnen de geboortezorgketen vormen nog steeds autonome systemen met ieder hun eigen visie, cliëntmodel (medisch/pathologisch versus holistisch/fysiologisch), protocollen en bekostiging. De Stuurgroep zwangerschap en geboorte stelde in zijn rapport Een goed begin van 2009 al dat de gefragmenteerde zorg moet veranderen in een naadloos op elkaar aansluitend systeem van samenwerkende professionals, met bindende afspraken over kwaliteit, registratie, verantwoording en transparantie. Dergelijke intensieve samenwerking is tot op heden maar mondjesmaat tot stand gekomen. Hiervoor zijn vier redenen aan te wijzen:

1. Intensieve samenwerking is complex. Betrokkenen verliezen autonomie en moeten bestaande rolpatronen doorbreken. Dat vereist leiderschap, lef en visie.
2. Het is vooralsnog onduidelijk wat de financiële effecten en de impact zijn op kwaliteit van nieuwe zorgpaden, taakherschikking en intensieve samenwerking. Daarbij geldt dat de kosten van de samenwerking zich snel en duidelijk manifesteren (overleg, ict et cetera), terwijl de beoogde baten op zich laten wachten en onzeker zijn. Contractafspraken over integrale bekostiging zijn daarom noodzakelijk.
3. Een contract voor integrale bekostiging is niet eenvoudig omdat verscheidene partijen gezamenlijk afspraken moeten maken over veel verschillende onderwerpen (de afbakening van de geboortezorg, de beoogde zorgprestaties, tarieven, contractduur en kwaliteitsprestaties). Zorgaanbieders – en zeker kleine zorgaanbieders zoals verloskundigenpraktijken – hebben veelal onvoldoende mankracht en kennis in huis om dergelijke afspraken tot stand te brengen en te implementeren.
4. Vanwege de beperkte omvang van de geboortezorg (nog geen 2 procent van de collectief gefinancierde zorg) zijn investeringen in andere zorgsectoren voor verzekeraars aantrekkelijker.

Voorbeeld voor anderen

De geboortezorg heeft als belangrijk voordeel dat de zorg goed is af te bakenen. Ketensamenwerking en taakherschikking zijn hierdoor eenvoudiger te realiseren dan in andere zorgsectoren. Daarmee kan de geboortezorg een voorbeeld vormen voor andere sectoren. Ketensamenwerking en taakherschikking in de geboortezorg lukt alleen wanneer alle landelijke partijen – inclusief de overheid – zich eraan committeren. De overheid dient daarbij de totstandkoming van ketensamenwerking en innovatieve bekostiging te ondersteunen. Dit kan door voorbeeldcontracten en startfinanciering ter beschikking te stellen. Landelijke initiatieven tot nieuwe zorgpaden kunnen eraan bijdragen dat beroepsgroepen hun bestaande rolpatronen doorbreken. Alle partijen moeten werken aan transparantie van kosten, kwaliteit en toegankelijkheid, zodat zorgverzekeraars en zorgaanbieders die gegevens kunnen benutten om hun plannen door te rekenen en de geboortezorg structureel te versterken.

Marja Appelman, tot 20 september 2013 partner bij SiRM , en Johan Visser, senior consultant bij SiRM, met medewerking van EVC Midden NL, Verloskundigen Plein, Coöperatieve Verloskundigen Nijmegen en omstreken en Eerstelijns Verloskundigen Amsterdam Amstelland