Het idee achter de UHR (Ultra High Risk) therapie is simpel, aldus Mark van der Gaag, bijzonder hoogleraar klinische psychologie aan de VU. Hij leidde een jaren durend onderzoek naar de werking van de UHR-methode.

Het idee van de behandeling komt uit Australië, waar in de ggz veel aandacht is voor preventie. ‘In de praktijk gaat dat zo: alle mensen die zich aanmelden voor een behandeling in de ggz krijgen een lijst voorgelegd met zestien uitspraken. Bijvoorbeeld: “Ik heb dingen gehoord die andere mensen niet horen zoals stemmen van fluisterende of pratende mensen”; “Mijn gedachten zijn soms zo sterk dat ik ze bijna kan horen”; “Ik zie soms speciale betekenissen in advertenties, etalages of in de manier waarop dingen om mij heen zijn opgesteld”; “Ik heb het gevoel gehad dat er een of andere persoon of kracht om mij heen is, ook al kon ik niemand zien”.

Korte behandeling

Mensen die zes of meer vragen met ‘ja’ beantwoorden, worden geïnterviewd door een psycholoog. Van de geïnterviewden blijkt ongeveer 40 procent in de hoog risicogroep voor psychose te vallen. Een korte behandeling met gedragstherapie volgt bij deze groep.

‘Het gaat om mensen die het zicht op de realiteit aan het kwijtraken zijn, maar slechts incidenteel of in lichte mate,’ aldus Van der Gaag. ‘Het duurt vaak maanden tot jaren voordat een psychose zich ten volle ontwikkelt, en deze mensen verkeren nog in het beginstadium. Ze zijn maatschappelijk nog niet uitgevallen, ze studeren of werken gewoon, maar af en toe hebben zij buitengewone en vreemde ervaringen of schemeren er bizarre gedachten door.’

Je gulp staat open

Hij geeft het voorbeeld van een jonge vrouw die ervan overtuigd was dat anderen haar gedachten konden horen. ‘Als je niet ingrijpt bij zo iemand, dan is de kans groot dat zich dat ontwikkelt tot een waandenkbeeld en uiteindelijk mogelijk zelfs een psychose. Dit omdat de mensen om wie het gaat doorgaans alles interpreteren als een bevestiging van hun gelijk. Deze vrouw vroeg haar vriend: kun je mijn gedachten horen? De vriend zei nee. Natuurlijk zegt hij dat, dacht ze, dan heeft hij macht over mij. Het wantrouwen sluipt dan in een relatie en dat gaat van kwaad tot erger.’

De behandeling omvatte in dit geval het met hulp van de therapeut uitvoeren van een experiment. ‘Ze spraken samen af: als je moeder een sigaret opsteekt, dan denk je: pas op, je haar staat in brand! Als je vriend op je komt aflopen, dan denk je: je gulp staat open! Als anderen haar gedachten inderdaad konden horen, dan zouden ze instinctief op deze boodschappen reageren. Dat was natuurlijk niet het geval, dus deze vrouw komt zelf tot de conclusie dat haar gedachten hoorbaar zijn niet juist was. Dat was een blijvend herstel.’

Geen verzekeraars

Het onderzoek dat Van der Gaag met een ZonMw-subsidie uitvoerde, leverde een reductie op van het aantal psychoses met ongeveer 50 procent. Na vier jaar was dit nog steeds 40 procent. Met andere woorden: vier op de tien psychoses worden blijvend voorkomen.

Van der Gaag: ‘Dat is een geweldig resultaat, met grote positieve gevolgen voor de mensen om wie het gaat en al even positieve gevolgen voor de kosten van de zorg. Dus toen de resultaten van het onderzoek bekend werden, dacht ik: nu zullen de verzekeraars wel komen. Maar nee. Er heeft zich er eentje gemeld, en die begreep niet precies waar het om ging, was mijn indruk.’

Weinig kennis ggz

Het probleem is volgens Van der Gaag dat de zorgverzekeraars weinig aandacht hebben voor en weinig kennis hebben van de ggz. ‘Ik snap het wel, een behandeling met een peperduur kankermedicijn heeft natuurlijk een veel grotere attentiewaarde. Maar het is wel jammer, want er valt zoveel te winnen. De cijfers wijzen het uit.’

Inmiddels komt de UHR-behandeling toch van de grond, zij het voorzichtig. ‘Er zijn inmiddels 38 teams in Nederland die zich hiermee bezighouden. Helaas vallen er af en toe teams uit. Dat is deels een organisatorische kwestie. De zorgprogramma’s voor angst, depressie, eetstoornissen zijn grote teams die in straten naast elkaar georganiseerd zijn. Vroegdetectie en vroegbehandeling vindt plaats in relatief kleine teams die af en toe te gast zijn bij de grote zorgprogramma’s. Dan loop je het gevaar bij een reorganisaties vermalen te worden door die grote zorgprogramma’s.’

Ellende voorkomen

Dat is jammer, want de zorg zou er enorm bij gebaat zijn als deze behandeling overal uitgevoerd gaat worden, aldus Van der Gaag. ‘Het gaat hier uiteindelijk om preventie, en daar moet meer aandacht voor komen, ook in de ggz. Als je te lang wacht, lopen mensen vast en krijgen ze een serieuze aandoening. Als je er op tijd bij bent, kun je veel ellende voorkomen.’