Velen maken de balans op na de verkiezingen voor de Provinciale Staten. De gevolgen voor de landelijke politiek en de samenstelling van de Eerste Kamer zijn in alle kranten reeds breed uitgemeten. Uiteindelijk blijkt dat we tot eind mei moeten wachten om te weten wat precies het resultaat is van deze verkiezingen voor de krachtmeting tussen coalitie en oppositie in de Eerste Kamer. Nu zeggen vele commentatoren dat dit keer de landelijke politiek de overhand had boven de provinciale issues die eigenlijk aan de orde zijn. Dat was natuurlijk zo, maar is dat bij de voorgaande verkiezingen zoveel anders geweest? De enige manier om wat publiciteit rond deze verkiezingen te krijgen was en is de inzet van landelijke kopstukken. Voor provinciale kopstukken, zo deze er al zijn, zou niemand warm lopen en de nationale media zouden hun neus ophalen voor dergelijke lieden en hun pathetische programmapuntjes.

Onwetendheid

Het is nu eenmaal een feit dat de provincie als bestuurslaag geen warme gevoelens bij de brede burgerij opwekt. Dat is inherent aan deze bestuurslaag. Het is een bestuur, opgetuigd met democratische elementen, dat in feite voor een groot deel uitvoerder is van wetgeving die door de nationale politiek is vormgegeven. Daarbij komt ook dat vele activiteiten of niet tot de verbeelding spreken of de burger niet echt raken, of de burger heeft er geen weet van. Ik durf te wedden dat meer dan de helft van Nederland nauwelijks op de hoogte is van de taken van de provincie, noch beseft dat men belasting betaalt aan de provincie via de motorrijtuigenbelasting. Deze onwetendheid, tezamen met de obscuriteit van het provinciale bestuur, maken een democratisch proces zoals een hoofdelijke stemming voor kandidaten in dat bestuur, moeilijk en wellicht overbodig. Het is bizar dat men zich nu druk maakt over de landelijke betekenis van de samenstelling van de Eerste Kamer, een orgaan dat niet echt berust op transparante democratische verkiezingen, terwijl een obscuur uitvoeringsorgaan als de provincie, wel democratisch gekozen wordt.

Beperkte bevoegdheden

Uit eigen ervaring als Statenlid van een provincie, kan ik alleen maar bevestigen dat een democratisch proces in het kader van het provinciaal bestuur moeizaam werkt. Zoals gezegd berusten veel taken op reeds tot stand gebrachte wetgeving en zijn het min of meer uitvoeringsactiviteiten, waar weinig beleid in het geding is. Ook voor klassieke taken als ruimtelijke ordening en natuur en recreatie is de provincie beperkt in zijn bestuurlijke bevoegdheden als gevolg van reeds vigerende wetten, structuurplannen en houtskoolschetsen van de rijksoverheid. Er is maar beperkt sprake van vrijheid van besteding van gelden en van eigen middelen. Maar ook op dat terrein is de invloed van de provinciale staten, het parlement van de provincie, maar beperkt. Veel wordt voorgekookt door ambtenaren, de gedeputeerden gaan er nog eens overheen, en dan komt het parlement en die mag dan wat algemene kaders stellen. Dat laatste is het gevolg van de invoering van het vermaledijde dualisme, waardoor de zeggenschap van de staten nog minder is geworden dan al het geval was. Kortom het is kommer en kwel als het gaat om het democratisch gehalte van deze bestuurslaag. Het is dan ook niet voor niks dat al tientallen jaren wordt gedacht aan herstructurering van deze bestuurslaag. Opheffen is een veelgehoord geluid, naast gedachten over herindelen en terugbrengen tot een viertal landsgebieden.

Taakverdeling

Wat ontbreekt in de discussie is de vraagstelling wat precies de taakverdeling is of moet zijn tussen de bestaande drie bestuurslagen. Wat moet op landelijk niveau gebeuren? Heel veel, dunkt mij, want we zijn een klein landje en we willen graag overal gelijke rechtsbehandeling. Alles dus centraal? Nee, dat is teveel van het goede. Wat moet dan lokaal of regionaal gebeuren? Veel kan naar de gemeenten, zeker als deze een behoorlijke schaalgrootte hebben als gevolg van de bestuurlijke herindeling. Ook de Wmo is gelukkig niet naar de provincies, maar naar de gemeenten gegaan. De jeugdzorg zou eveneens naar dat niveau moeten. Op alle terreinen zou men deze exercitie moeten uitvoeren. Blijven er desondanks taken over waarvoor men een tussenlaag nodig vindt? Analyseer die taken dan en kijk in hoeverre deze een democratisch gekozen bestuurstructuur nodig hebben. Bekijk voorts op welke schaal deze taken het beste kunnen worden uitgevoerd. De conclusie is dan waarschijnlijk dat uitvoeringsorganen zoals gedeconcentreerde rijksdiensten, zelfstandige bestuursorganen of rijksinspecties ter plekke deze resttaken heel wel kunnen uitvoeren.

Periodieke farce

Door deze aanpak wordt de periodieke farce van democratie op provinciaal niveau overbodig en kunnen we wellicht tegelijk met de Tweede Kamer, ook de Eerste Kamer rechtstreeks verkiezen. Of kan die ook verdwijnen? Het merkwaardige is dat vele landen om ons heen, en ook de Verenigde Staten, een duale structuur kennen op nationaal niveau. De Senaat zal dus wel ergens goed voor zijn. Als de senatoren zich maar houden aan hun traditionele taken van reflectie en toetsing. Als ze dat niet doen, dan schaffen we hen ook af. De bekwamen onder hen mogen dan bij de Raad van State gaan werken. Die wordt geacht hetzelfde te doen.

Zo, dat geeft een opgeruimd gevoel.

Rob Scheerder

P.S. Als Statenlid heb ik toch maar mooi voor één extra bushalte gezorgd in de regio! Een democratische heldendaad vond ik dat toen.

Weblog Rob Scheerder