Het Erasmus MC startte rond 2012 met de implementatie van waardegedreven zorg. Aandoeningsgerichte teams, zoals het schisis-team, werkten met ondersteuning van een projectteam aan een zo volledig mogelijke toepassing van het concept. Deze aanpak leidde lokaal tot veelbelovende resultaten, maar bleek lastig op te schalen en te borgen. De implementatie was sterk afhankelijk van maatwerk, kende weinig integratie in bestaande systemen en miste brede, structurele steun.

Een andere koers

Vanaf 2020 koos het ziekenhuis een andere koers: een stapsgewijze, ziekenhuisbrede uitrol van waardegedreven zorg-elementen. De eerste stap was het meten van generieke patiëntgerapporteerde uitkomstmaten (PROMs). Deze aanpak creëerde een solide data-infrastructuur voor PROMs-metingen en stelde afdelingen in staat relatief snel met waardegedreven zorg aan de slag te gaan. Tegelijkertijd sloot de generieke inhoud van de PROMs en de beperkte scope van waardegedreven zorg onvoldoende aan op de intrinsieke motivatie van zorgprofessionals.

De uiteindelijke les? Beide benaderingen zijn nodig: ruimte voor maatwerk en versnelling naar een meer volledige invulling van waardegedreven zorg, ingebed in een doordachte en duurzame ziekenhuisbrede verandering. Sinds circa 2021 volgt het Erasmus MC deze hybride strategie. Zoals een geïnterviewde het treffend verwoordde: “Als waardegedreven zorg volledig lokaal wordt vormgegeven door enthousiastelingen, sterft het in schoonheid. Maar wordt het te top-down [en afgevlakt], dan verliest het zijn ziel.”

PROMs: veel potentie, maar gebruik blijft achter

In 2023 werd bij ongeveer 20 procent van de poliklinische patiënten in het Erasmus MC een PROM uitgevraagd. Om de respons te verhogen zijn verschillende strategieën ingezet, wat resulteerde in een gemiddelde respons van 56 procent.

Welke patiënt- en consultkenmerken voorspellen of een patiënt een PROM invult en bieden aanknopingspunten voor maatwerkinterventies om de respons verder te verhogen? Een multivariate analyse liet zien dat patiënten met een hogere sociaaleconomische status of met een fysiek consult op locatie (ten opzichte van een belconsult) vaker de PROM invulden. Vrouwen, patiënten met een vervolgconsult en mensen met een afspraak op vrijdag reageerden juist minder vaak. Daarnaast zijn patiënten meer geneigd PROMs te blijven invullen wanneer zorgprofessionals hun antwoorden daadwerkelijk bekijken, wat als proxy dient voor het bespreken ervan met de patiënt.

In de praktijk werd echter slechts een deel van de ingevulde PROMs ingezien door de professional, met grote variatie tussen afdelingen en individuen. Genoemde belemmeringen: een traag dashboard, beperkte relevantie van generieke PROMs voor specialistische consulten en gebrek aan tijd. Ook het incidentele karakter van metingen bemoeilijkte routinematige inbedding in het zorgproces.

Het waardegedreven zorg-programmateam reflecteerde dat gerichte ondersteuning van professionals cruciaal is: “Waar klik je, hoe interpreteer je de uitkomsten, hoe bespreek je deze; ook met patiënten met beperkte taal- of gezondheidsvaardigheden?” Zodra professionals ervaren dat patiënten het bredere gesprek waarderen, groeit hun motivatie om PROMs te gebruiken.

Drie aanbevelingen voor de toekomst:

Visualiseer de waarde-agenda als doel-middelhiërarchie

De waarde-agenda, zoals omschreven door Paul van der Nat, benoemt verschillende middelen ter ondersteuning van waardegedreven zorg, maar mist een onderlinge ordening. Niet elk middel draagt even direct bij aan patiëntwaarde. Daarom pleit ik voor een hiërarchisch doel-middelenmodel.

Bovenaan staat waarde voor patiënt als doel. Daaronder komen middelen die direct bijdragen aan het realiseren van deze waarde, zoals gezamenlijke besluitvorming en verbeteractiviteiten. In de lagen eronder bevinden zich ondersteunende middelen die deze gedragingen mogelijk maken, zoals PROMs, kostendata en training. Deze gelaagde structuur helpt bij het verduidelijken van het concept, het overzien van samenhang tussen initiatieven en het stellen van prioriteiten.

Leer werken met complexiteit

Waardegedreven zorg vraagt aanpassingen op verschillende niveaus: van individu en team tot zorgorganisatie en zorgsysteem. Omdat deze niveaus zich in verschillend tempo ontwikkelen, ontstaan spanningen en onzekerheden. De overgang naar waardegedreven zorg is geen voorspelbaar, lineair proces. Het vraagt om experimenteren, leren en bijsturen. Complexiteitsdenken kan zorgprofessionals en staf ondersteunen bij het navigeren door dit type veranderprocessen, en vormt een waardevolle aanvulling op inzichten uit implementatie- en veranderkunde.

Realiseer waardegedreven zorg sámen met zorgprofessionals

Het succes van waardegedreven zorg berust op gemotiveerde, bekwame en goed gefaciliteerde zorgprofessionals. Hoewel zij vooral positieve effecten (gains) van waardegedreven zorg ervaren, ondervinden zij ook diverse uitdagingen (pains). Door nauw samen te werken met zorgprofessionals bij de vormgeving van waardegedreven zorg, kan deze balans positiever worden beïnvloed. Zo ontstaat een duurzame vorm van waardegedreven zorg, met oog voor zowel patiëntwaarde als het werkplezier en welbevinden van de spil in het web: de professional.

Door Veerle van Engen, beleidsadviseur in het Albert Schweitzer ziekenhuis. Ze onderzocht hoe waardegedreven zorg de afgelopen tien jaar vorm heeft gekregen binnen het Erasmus MC en hoe zorgprofessionals in verschillende ziekenhuizen deze manier van werken ervaren. Zij verdedigde op 17 april 2025 haar proefschrift, beoordeeld ‘cum laude’.