‘Vroeger’, zo vertelde een Amerikaanse anesthesist me, ‘legde ik mijn studenten alle procedures, regels en aanverwante zaken rondom de toediening van verdovingen uit. Daarna mochten de studenten onder toezicht met een checklist in de hand aan de slag. Het leverde aardige resultaten op, maar ik moest nog regelmatig ingrijpen als in een moment van onachtzaamheid zaken uit de hand dreigden te lopen. Tegenwoordig vertel ik mijn studenten nog maar één ding: “Zie je dit apparaat? Hiermee kun je iemand sneller dood maken dan met een geweer…. Succes!”
Ik heb sindsdien nooit meer hoeven ingrijpen.’
Onderschatting risico’s
Het begrip ‘moral hazard’ komt er kort gezegd op neer dat we met zijn allen de neiging hebben om ons eigen kunnen te overschatten en risico’s te onderschatten. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de toename van het aantal kop-staartbotsingen nadat ABS in auto’s verplicht werd gesteld en uit het feit dat mensen die met de auto uit de bocht vliegen opvallend vaak kort daarvoor een slipcursus hebben gevolgd. We hebben de neiging om meer risico te nemen als we ons veilig wanen.
Incidenten voorkomen
Tegenwoordig wordt in onze complexe maatschappij tegenslag in steeds mindere mate geaccepteerd. Daarom is het beleidsmakers, toezichthouders en managers er veel aan gelegen incidenten te voorkomen. Zij leggen regels en procedures op, al is het maar vanuit het idee om in ieder geval ‘iets’ gedaan te hebben. Begrijp me niet verkeerd, regels en procedures zijn een uitstekende manier om best practices te delen, efficiënt te werken en kennis over te dragen. Het probleem van een overdaad aan regels en procedures is echter dat ze mensen een vals gevoel van veiligheid kunnen geven.
Een goed gevoel
Bij te veel regels ontstaat het gevaar dat mensen zich ingedekt voelen zo lang ze zich er maar aan houden. Hierdoor neemt de alertheid af en neemt het risico op fouten juist toe. Alle aandacht voor regels en procedures levert iedereen een goed gevoel op terwijl het eigenlijk niet meer is dan een rationele façade.
Risico’s beheersen betekent het lastige evenwicht vinden tussen risico’s en beheersing. Dat betekent loslaten en faciliteren in plaats van benadrukken van compliance. Medewerkers verantwoordelijkheid en vertrouwen geven, vraagt om moed en leiderschap. Wie durft?
Anton van Rosmalen
