Floortje Scheepers is de nieuwe voorzitter Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland en volgt daarmee Jan Kremer op. Ze is hoogleraar Innovatie in de Geestelijke Gezondheidszorg, hoofd van de afdeling Psychiatrie (zorg, onderwijs en onderzoek) van het UMC Utrecht en wetenschappelijk directeur van Phrenos.
Hoe staat het met de waardegedreven zorg in Nederland?
“De term waardegedreven zorg is inmiddels bekend. Men praat erover. Het wordt genoemd in beleidsstukken en er wordt aan gerefereerd, maar in de praktijk is het lastig vorm te geven en uit te voeren. Veel professionals vinden het prettig om volgens een bepaald stramien te werken en zorg te verlenen zoals ze dat geleerd hebben in de opleiding. We zijn er niet altijd aan gewend om in een gezamenlijk proces een beslissing te nemen waarbij de mening van een patiënt telt. Professionals kunnen het gevoel krijgen de regie uit handen te geven. In een cultuur van verantwoording afleggen, is er dan al snel de angst fouten te maken en niet te kunnen uitleggen waarom je een bepaalde beslissing hebt genomen.”
Wat voor invloed heeft de coronacrisis op waardegedreven zorg?
“Acute zorg gaat nu ten koste van de reguliere zorg. Dat creëert waardespanningen en ongelijkheid. Er wordt vooral reactief gehandeld. Beslissingen over of iemand wel of niet naar de IC gaat, worden onder zo’n hoge druk genomen dat er weinig tijd is het gesprek over waarde te voeren.Toch zou daar tijdens het zorgproces voortdurend over gesproken moeten worden. Daar is een breed bewustzijn over waarde van zorg voor nodig, te beginnen in de samenleving. We moeten ethische discussies voeren: welke keuzes maken we, tot hoever willen we gaan, wat moet je als maatschappij accepteren en verdragen als horend bij het leven. Hoeveel mag een medicijn kosten voor een individu om levensverlengend te zijn? Kortom: hoe houden we de zorg voor iedereen beschikbaar en zorgen we ervoor dat behandelingen echt waarde toevoegt aan levens. Dat is wel het fundament waarop waardegedreven zorg gebouwd moet worden.
Wat moet er in dit nieuwe jaar concreet gebeuren op het gebied van waardegedreven zorg?
“Waardegedreven zorg gaat hand in hand met passende zorg omdat het ook betaald moet worden en toegankelijk moet zijn. Het Zorginstituut heeft zich het komende jaar als taak gesteld de kaders mede te bepalen voor wat passende zorg is. Jan Kremer is benoemd tot gezant passende zorg en zal onder andere proberen belangrijke stakeholders die in de zorg iets te zoeken hebben – professionals, verzekeraars, patiëntenfederaties, de NZa, de Inspectie tot in het sociaal domein – bij elkaar te krijgen om een dialoog over het onderwerp te kunnen faciliteren. Daaruit moet een collectief gevoel voor en begrip van passende en waardegedreven zorg ontstaan waar iedereen zich aan kan verbinden.
Het lastige is de neuzen dezelfde kant uit te krijgen. Iedereen – de patiënt, maar ook de zorgverzekeraar – bekijkt zorg vanuit zijn eigen perspectief en de belangen daarvan staan soms haaks op elkaar. Begrijpen dat er zoveel manieren zijn om naar zorg te kijken en dat het allemaal waar is, kan dat doorbreken. We moeten zorg tot iets gezamenlijks maken waar iedereen op zijn eigen manier mee te maken heeft, maar waar de kernwaarde van zorg niet ter discussie staat.”
Samenwerking dus. Hoe krijgen we dat voor elkaar als de belangen zo uiteenlopen?
“Ik denk dat we veel meer in netwerkstructuren moeten gaan denken die integrale en waardegedreven zorg leveren. Dat kan werken op thema’s in regio’s, zoals de ouderenzorg of geboortezorg. In de regio Nijmegen bijvoorbeeld werken huisartsen, thuiszorg en ziekenhuizen succesvol samen om waarde toe te voegen aan het leven van ouderen en goed af te wegen of iets zinvol is of niet. Maar de samenwerking wordt al complexer als je een brug naar het sociaal domein slaat en er ook informele hulpverleners bij betrekt.
In de coronacrisis blijkt samenwerking in de hefstigste pieken overigens prima te gaan. Dan worden patiënten snel naar andere ziekenhuizen verplaatst, maar als de druk van de ketel is, verslapt het weer. Dan komen de belangen en concurrentie weer boven drijven. De Kwaliteitsraad zou hier een rol in kunnen spelen. Maar ook overheidsorganisaties als VWS en NZa zouden veel meer kunnen sturen op het werken in netwerkstructuren. Dat staat nu vaak haaks op het zorgmodel. We moeten zorgvuldig de tijd nemen voor het bedenken en opzetten van waardegedreven zorg in een gedeeld perspectief. En vooral ook moedig genoeg zijn om het collectieve belang voorop te stellen. Dat is lastig in een samenleving waarin mensen zo individualistisch zijn.”
