Het centraal stellen van doelen in de zorg is een lastige kwestie, aldus Jan Kremer. In een artikel dat hij deelde op LinkedIn zag hij zijn bezwaren nogmaals bevestigd. “Het stellen van doelen in de zorg is niet per definitie slecht, maar je moet alert zijn op bijwerkingen”, licht hij desgevraagd toe. Met een glimlach: “Als dokter ben ik gewend daarop te letten.”

Download het onderzoek Goals Gone Wild: The systematic side effects of over-prescribing goal setting

Een te grote focus op doelen kan volgens het artikel leiden tot een smalle blik, verminderde intrinsieke motivatie en onethisch gedrag. Zo kan bijvoorbeeld het streven naar hoge succespercentages in een IVF-centrum leiden tot het onterecht uitsluiten van vrouwen met een wat lagere kans op zwangerschap.

Onzekerheid als vertrekpunt

Dit past in een bredere trend, aldus Kremer, waarbij soms de suggestie wordt gewekt dat sturen op doelen de oplossing is voor veel problemen in de zorg. “Dat is helaas niet het geval. Simpele oplossingen bestaan niet, en zeker niet in de zorg, waar de problemen vaak complex zijn.”

Vertrouw mensen die erkennen dat je voortdurend met dilemma’s wordt geconfronteerd en wantrouw iedereen die zeker weet hoe het moet. Als je er zo in staat, ben je volgens Jan Kremer al een eind op weg. “Neem onzekerheid als vertrekpunt en ga uit van waarden, die soms met elkaar kunnen botsen.”

Geen mondkapje

Een voorbeeld: de coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat gezondheid en vrijheid met elkaar op gespannen voet kunnen staan. “Jouw vrijheid om geen mondkapje te dragen of je niet te laten vaccineren, heeft gevolgen voor een ander. Hoe ga je daarmee om? Dat is niet simpel. Daar moeten we het met elkaar over hebben.”

Uitkomstgerichte zorg heeft daarbij zeker meerwaarde, aldus Jan Kremer. “Als je weet wat bepaalde behandelingen voor resultaat hebben, dan is dat brandstof voor het verbeterproces. Zo kun je samen leren en verbeteren. Maar uitkomsten zijn niet het enige dat telt. Soms is zorg simpelweg een arm om iemand heen slaan, zoals onder meer wordt betoogd in de presentietheorie van Andries Baart. Als je het leed niet kunt wegnemen, kun je het in elk geval verzachten.”

Managers en politici

Het stellen van doelen in de zorg moet zeker niet gebeuren buiten patiënten en de 1 miljoen zorgverleners in Nederland om, zoals nu nog te vaak gebeurt. “Doelen worden gesteld door tal van functionarissen. Managers, kwaliteitsfunctionarissen, ambtenaren, politici… Je ziet dat dat onvoldoende werkt. Zorgverleners verliezen het eigenaarschap over hun vak. Dat is slecht voor de intrinsieke motivatie die je juist nu zo hard nodig hebt.”

Oplossingen moeten ook maatwerk zijn, zo min mogelijk generiek. “Neem de vraag: wat mag een extra gezond levensjaar kosten? Daar kun je niet één bedrag aan vasthaken, dat hangt van zoveel factoren af. We moeten het er met elkaar over hebben hoe we dat gaan aanpakken. Het Zorginstituut en de NZa zetten wat mij betreft al goede stappen met hun nadruk op passende zorg.”

De jaren twintig

Het sturen op doelen was volgens Jan Kremer de dominante lijn in de jaren ’10 van de 21e eeuw. Hij hoopt dat de jaren ’20 een andere manier van zorgverbetering te zien gaan geven. Meer sturen op gedeelde waarden, dilemma’s, samenspel en voortgang.

“Nogmaals: de echt grote problemen in de zorg zijn complex. Je komt er niet met een eenvoudige oplossing. We moeten af van het lineaire denken van één probleem, één oplossing en één uitkomst. Goede zorg is complex en plaats- en tijdsafhankelijk; dat heeft ook de coronapandemie wel aangetoond. Je moet voortdurend schakelen en reflecteren om de veranderingen in een goede richting te buigen.”