Dat is jammer gezien de noodzaak voor verandering. Met toenemende personeelstekorten, groeiende wachtlijsten, financiële problemen in ziekenhuizen, en een stijgende zorgvraag met hogere patiëntverwachtingen, loopt de zorg vast. Daarbovenop vraagt de planeet om duurzaamheid: maar liefst 7 procent van de CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door de zorgsector.
Deze vraagstukken vereisen duidelijke keuzes over wat te blijven doen, wat te laten en wat anders te doen, geleid door zorgverleners. Keuzes moeten namelijk gebaseerd zijn op kennis over welke zorg voor patiënten bewezen effectief, waardegedreven én passend is. Echter, het inzicht in de opbrengst, kosten, arbeidsinzet en milieu-impact van specifieke zorg is vaak beperkt. Het is bovendien belangrijk om nuances toe te staan in de uitvoering, aangezien afwegingen en kosteneffectiviteit variëren per patiënt.
We kunnen daarom niet zomaar in de dagelijkse praktijk sturen op uitkomsten, kosten, arbeidsinzet of milieu-impact. Daarnaast blijkt uit veel onderzoek, van onder andere de National Institutes of Health (NIH), dat de toegevoegde waarde van veel zorg onbekend is. Het kennen en vragen naar wat patiënten écht belangrijk vinden, gebeurt bovendien niet altijd voldoende. Decennialang is dus de voorkeur van zorgverleners, ondanks goede intenties maar vaak zonder stevige wetenschappelijke basis, bepalend geweest in de keuze van te leveren zorg.
Integrale aanpak
Maar hoe doe je dat dan als zorgaanbieder in de praktijk? Gaan we uitkomsten meten van zorgpaden en onderling vergelijken? Gaan we patiënten includeren in landelijke zorgevaluaties en de uitkomsten implementeren? Gaan we zorg buiten het ziekenhuis plaatsen? Dit is geen keuze tussen het een of het ander; alles is nodig. Ondanks verschillende benamingen van programma’s, streven ze namelijk hetzelfde na: keuzes maken gebaseerd op zorg die echt waarde toevoegt voor patiënten en bijdraagt aan de optimale inzet van beperkte mensen, middelen en planeet. Een integrale aanpak is daarom niet alleen mogelijk, maar essentieel. Werk als zorgverlener en zorgaanbieder daarom niet op maandag aan programma x en op dinsdag aan programma y, maar op iedere dag van de week aan een geïntegreerd plan.
Transitiethema’s
Om de toegevoegde waarde van zorg voor patiënten echt te kunnen verhogen, identificeren we de volgende transitiethema’s:
- Beter inzichtelijk maken van (patiëntrelevante) uitkomsten, kosten, arbeidsinzet en milieu-impact van zorgprocessen;
- Opzetten van continue verbetercyli bij zorgaanbieders en leerplatformen tussen zorgaanbieders, inclusief de ‘cirkel van gepast gebruik’: belangrijkste kennisvragen agenderen, zorgevaluaties uitvoeren, uitkomsten breed implementeren en monitoren;
- Bevorderen van multidisciplinaire zorgorganisatie en netwerkvorming rondom patiëntengroepen;
- Versterken van samen beslissen en van collectieve patiëntparticipatie;
- Zorg verplaatsen en organiseren rondom individuele patiënten, bijvoorbeeld via bewezen effectieve digitale zorg;
- Betalen voor waarde in plaats van voor volume, ook als waarde niet behandelen betekent;
- Realiseren van ondersteunende IT-platformen;
- Cultuurverandering naar continu samen leren en verbeteren in de gehele zorgketen.
Deze thema’s zijn niet nieuw. Hier zijn we zelfs al jarenlang hard mee bezig. Ze zijn dan ook grotendeels opgenomen in het Integraal Zorgakoord.
#Hoedan?
Hoe worden zorgprofessionals actief op al deze thema’s? Hoewel algemene termen als zinnige, passende of waardegedreven zorg breed worden ondersteund, leidt hun diverse interpretatie vaak tot de overtuiging dat deze al worden toegepast. Wouter Bos, bestuursvoorzitter van Menzis, schrijft in een prikkelend betoog voor het Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, dat het mens eigen is om wel voor verandering te zijn maar voor zichzelf geen reden voor verandering te zien. Echt beweging creëren vraagt daarom om zeer concrete acties.
Zowel lokaal bij afzonderlijke zorgaanbieders als landelijk kunnen specifieke acties sterk bijdragen aan de realisatie van de zorgtransitie.
Maak op lokaal niveau data over uitkomsten, kosten en milieu-impact de basis voor aansturing van multidisciplinaire teams en afdelingen bij zorgaanbieders. Maak dit onderdeel van de planning- & controlcyclus. Geef daarnaast de multidisciplinaire teams verantwoordelijkheid en mandaat voor transitie van zorg en decentraliseer de organisatie van zorg. Betrek daarbij de artsen, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals als volwaardige teamleden. Faciliteer deze teams als zorgaanbieder en verwijder drempels om effectief te handelen, met een bescheiden bestuursaanpak gericht op maatschappelijke opgaven.
Agendeer landelijk de belangrijkste kennisvragen (voor diagnostiek, behandeling, digitale zorg en organisatie van zorg) en initieer het benodigde onderzoek. Includeer patiënten voor dit onderzoek bij alle zorgaanbieders. En integreer de onderzoeksuitkomsten in richtlijnen, implementeer deze in de praktijk bij alle zorgaanbieders en monitor de uitvoering.
Waar te beginnen?
Natuurlijk is dit alles niet van de ene op de andere dag gerealiseerd. Ons advies is om klein te beginnen en direct aan de slag te gaan met wat direct mogelijk is. Laat dit door de organisatie vanuit een overkoepelend perspectief faciliteren. Lokale of regionale zorgverleners, verantwoordelijk voor een patiëntengroep, moeten samen met patiënten een visie ontwikkelen voor de transformatie van deze groep, gebruikmakend van bestaande kennis uit landelijke programma’s.
Stel vragen over urgentie, potentiële verbeteringen, grootste besparingen in tijd, benodigde gedragsveranderingen en belemmerende of bevorderende factoren. Betrek landelijke programma’s waar ze kunnen helpen, passend bij het tempo en de aanpak van de zorgverleners. Dit kan variëren van directe acties zoals het meten van uitkomsten, tot het bouwen van vertrouwen tussen disciplines of het maken van duidelijke afspraken over de effecten op budgetten e.d. Het gaat daarbij niet om individuele belangen van bijvoorbeeld een vakgroep of aanbieder en ook niet van een programma. Als we handelen vanuit de visie van waarde toevoegen, zullen de keuzes door iedereen ondersteund worden. Maak het gezamenlijk belang leidend: zorg die maximale waarde biedt, toegankelijk, betaalbaar, houdbaar en duurzaam is.
We moeten toewerken naar een geïntegreerde aanpak die deze transformatie begeleidt, concreet maken wat in het Integraal Zorgakkoord staat, en gewoon beginnen, ongeacht de gebruikte terminologie. We weten wat te doen en hoe het te doen, welke naam we er ook voor verzinnen. Het is tijd om de mouwen op te stropen en het gewoon samen te doen.
De passende zorg-terminologie
Passende zorg werd in 2021 gelanceerd als een overkoepelende term voor bestaande initiatieven gericht op patiëntgerichte, effectieve en duurzame zorg. Dit omvat alle programma’s. Passende zorg is zorg die bewezen effectief en waardegedreven is, samen met en gezamenlijk rondom de patiënt tot stand komt, op de juiste plek gegeven wordt en gaat over gezondheid in plaats van over ziekte.
Waardegedreven zorg concentreert zich op het ontwikkelen van datagedreven verbetercycli, het oprichten van leerplatformen voor zorgprofessionals tussen zorginstellingen, het aanpassen van organisatiestructuren rondom patiëntengroepen binnen instellingen en in regionale netwerken, de verschuiving van betaling voor volume naar betaling voor waarde, en individuele patiëntparticipatie (samen beslissen) en collectieve patiëntparticipatie.
Het programma Zorgevaluatie en gepast gebruik streeft ernaar zoveel mogelijk zorg bewezen effectief te maken. Hiervoor moeten beide pijlers een vast onderdeel worden van dagelijkse zorgprocessen. Hiervoor is de ‘cyclus van gepast gebruik’ opgezet, waarin Medisch Specialistische Zorg (MSZ) partijen systematisch vaststellen moet worden geagendeerd, geëvalueerd, geïmplementeerd en gemonitord.
De juiste zorg op de juiste plek focust zich op drie pijlers: (duurdere) zorg voorkomen, zorg verplaatsen en rondom patiënten thuis organiseren en zorg vervangen door slimme digitale zorg.
Geschreven door Paul van der Nat, St. Antonius ziekenhuis Nieuwegein, Santeon Utrecht en Radboudumc Nijmegen, Marc Rouppe van der Voort, Sint Jans Gasthuis Weert (per 1-1-2024) en St. Antonius ziekenhuis, Tijn Kool, Radboudumc Nijmegen en Sjoerd Repping, Amsterdam Universitair Medische Centra
