Wat betekent samen beslissen voor u?
“De behandelopties in de oncologie zijn legio, daarom bespreken we de verschillende behandelingen altijd al met de patiënt. Je informeert over de voors en de tegens en vraagt uit waar de patiënt zich het meest senang bij voelt. Want om dat laatste gaat het. Waar je aan responskant, dus de ziektebestrijding, wint, kun je aan kant van kwaliteit van leven verliezen. Daar moet een balans in worden gevonden en mijn ervaring is dat mensen daar heel goed over kunnen en willen meedenken.”
Ging dat dertig jaar geleden dan ook al zo?
“Dertig jaar geleden zeiden mensen ja en nee dokter zonder dat ze snapten wat een behandeling inhield. Dat is zeker geen samen beslissen. Mensen kijken niet meer zo op tegen artsen en vragen het gewoon als je ernaast zit met je voorlichting. Dan word je terecht gedwongen om het wat beter uit te leggen. Voor mij persoonlijk zit het verschil vooral in dertig jaar ervaring. Patiëntengesprekken heb ik altijd al gevoerd, maar ik ben er nu wat vrijer en losser in, dat maakt het makkelijker.”
Hoe gaat het eraan toe in uw spreekkamer?
“Ik neem de tijd om uit te leggen dat er keuzes zijn en waarom het belangrijk is dat iemand zelf meedenkt over het behandelplan. In hoeverre iemand daarin meegaat verschilt per aandoening en patiënt. Deels kan samen beslissen ook directief zijn omdat er medisch gezien niet veel opties zijn en sommige mensen hebben liever een wat meer directieve arts die zegt wat we gaan doen. Dat mag ook, dat vind ik net zo goed samen beslissen. Vaak vragen ze me wat ik zelf zou doen in hun plaats. Behalve professioneel, geef ik dan ook mijn persoonlijke mening. Dat is dan niet per se de visie van de patiënt. Mensen waarderen het als je oprecht bent.”
Binnen ziekenhuizen zijn er speciale trainingen in samen beslissen…
“Prima dat dat gebeurt, maar je moet de waarde ervan ook niet overschatten. Je kunt niet alles leren van rollenspellen in collegebanken, je zult het moeten ervaren en je eigen weg erin vinden. Ik vind samen beslissen ook niet iets waar iedereen naar moet streven. Je hebt een palet aan dokters die op verschillende manieren reageren, die variatie moet je omarmen, duw niet iedereen in dezelfde mal. In de hype van het samen beslissen doe ik wel mee met onderzoeksprojecten van Anne Stiggelbout in medische besliskunde. Wat ik aan inhoudelijke kennis heb komt van haar, maar de grootste stappen in samen beslissen zet je gewoon door het te doen.”
In hoeverre voorkomt samen beslissen overbehandeling?
“In de oncologie is 2 tot 3 procent overlevingskans al genoeg om chemotherapie voor te schrijven. Je moet het goed uitleggen, alle mogelijkheden doornemen en dan merk je zeker naarmate mensen ouder worden dat ze de behandeling of delen daarvan willen weglaten omdat het lage procent risicoreductie niet opweegt tegen de bijwerkingen. We hebben net een landelijk borstkankerstudie afgerond (TOP Tailered treating for older patients) waarin we oudere mensen met een lage kans op recidive na een borstsparende operatie de keuze hebben gegeven van niet of wel bestralen wat de standaard richtlijn is. Dat heeft 1226 patiënten opgeleverd die afgelopen jaar niet bestraald zijn. De richtlijnen zijn te strak op de ziekte gerold, met vrij weinig ruimte voor de bijwerkingen en nadelige effecten en die vind ik belangrijker. Ik behoor ik nog wel tot een minderheid die dat begint aan te kaarten.”
Werkt u met vragenlijsten in de spreekkamer?
“Zo min mogelijk. PROMs en PREMs vind ik niet zo’n groot succes. Ik heb weinig onderzoek gezien waaruit blijkt dat die vragenlijsten echt wat veranderen. Het onderscheid tussen de ja- en nee-antwoorden op die vragenlijsten ligt veel genuanceerder. Ik ben meer van een verhalend gesprek. Hoe iemand woont en waar naartoe hij op vakantie gaat, dat is beeldender dan vragenlijsten. Dat kost misschien meer tijd, maar die heb ik omdat ik een academisch ziekenhuis werk.”
Wat zijn de valkuilen in het gesprek?
“Pas op alle behandelopties over de heg van de patiënt te gooien. Je moet je professionaliteit gebruiken in advies en daar niet te vrijblijvend in zijn. Wat ingewikkeld is dat de opties weliswaar legio zijn maar dat we van veel behandelingen nog niet weten wat de uitkomsten daarvan zijn. Daar worstelen we mee, want hoe ga je daarmee om in samen beslissen?”
Wat raadt u jonge collega’s aan?
“Je moet ook buiten de richtlijnen kunnen denken om een behandeling te bediscussiëren: ‘wat doen we en wat als we het niet doen’. En zeg het als je het niet weet, onzeker bent over een keuze of ongemakkelijk om iets te bespreken, mensen waarderen dat. Kom je er niet uit, dan bespreek je dat in een multidisciplinair overleg. Als daar verschillende meningen uit komen, neem je die mee naar de patiënt; dat is samen beslissen.”
