“In ons zorgsysteem hebben we preventie en curatie heel erg uit elkaar getrokken. We geven 100 miljard euro uit aan zorg en heel weinig daarvan heeft te maken met preventie”, zegt Onno van Schayck, hoogleraar preventieve geneeskunde aan de Maastricht University. “In het preventieakkoord en het Integraal Zorgakkoord heeft preventie een grotere rol gekregen. De Ziektelastmeter kan helpen om die doelen te verwezenlijken en leefstijlgeneeskunde en preventie te integreren in de huidige zorg.”

Ziektelast centraal

Van Schayck stond aan de wieg van de Ziektelastmeter. Tien jaar geleden klopte de Long Alliantie Nederland (LAN) bij hem aan. Ze hadden een nieuwe richtlijn geschreven voor de behandeling van mensen met COPD waarin ziektelast centraal moest staan. De alliantie vroeg Van Schayck om die ambitie te operationaliseren. Met een expertgroep van longartsen, huisartsen en patiënten ontwikkelde Van Schayck de Ziektelastmeter COPD.

Een patiënt vult een vragenlijst in van veertien items in over de ervaren ziektelast voor de afspraak bij de specialist, huisarts of praktijkondersteuner van de huisarts. Het gaat dan om longaanvallen, maar ook over bewegen, vermoeidheid en emoties. De antwoorden worden vertaald in ballonnen. Een rode, laaghangende ballon is een zware ziektelast. Een groene, hooghangende ballon staat voor weinig ziektelast op dat gebied. Er tussenin hangen gele en oranje ballonnen.

Efficiënt

“Consulten verlopen door de Ziektelastmeter veel efficiënter”, zegt Van Schayck. “Normaal gesproken vraagt een behandelaar: hoe gaat het met je? De patiënt antwoordt ‘goed’ en het duurt vijf minuten voor de behandelaar erachter is of en waar het niet goed gaat. Met zo’n ballonnenplaatje weten behandelaar en patiënt gelijk hoe het gaat. Je kan direct bij de kern beginnen.”

Motivatie

Je spreekt bovendien over onderwerpen die dicht bij de patiënt staan, vervolgt Van Schayck. Samen kunnen patiënt en behandelaar bespreken aan welke rode of oranje ballon de patiënt wil werken. Als je op een ballon klikt, krijg je behandeladviezen (gebaseerd op de NHG-standaard) te zien. “De patiënt wordt vervolgens geholpen om die adviezen persoonlijk en SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden, red.) te formuleren”, vertelt Van Schayck. “Niet ‘je zou meer kunnen gaan bewegen’, maar ‘ik ga drie keer per dag tien minuten wandelen’. Concreet, duidelijk en haalbaar.”

Van Schayck: “Als een patiënt bij een volgende afspraak ziet dat een ballon die vorige keer rood was nu oranje, geel of zelfs groen is geworden, motiveert dat enorm. De patiënt voelt zich daardoor meer in charge.”

Onderzoek

De Ziektelastmeter is onderzocht in een randomized controlled trial en daaruit bleek: de Ziektelastmeter verbetert de ervaren kwaliteit van zorg en de kwaliteit van leven van de patiënt. De efficiëntie van de gesprekken is ook gemeten aan de hand van het zorggebruik van de patiënten: gebruiken patiënten minder consulten, gaan ze minder vaak naar de fysiotherapeut, hebben ze minder ziekenhuisopname (bijvoorbeeld door longaanvallen of hartaanvallen). De uitkomsten van die metingen worden op dit moment geanalyseerd. Naar verwachting is dat onderzoek begin 2024 afgerond.

Vrij verkrijgbaar

De Ziektelastmeter is nu in gebruik voor patiënten en behandelaren van COPD. “Omdat de Ziektelastmeter vrij verkrijgbaar is en in verschillende ict-systemen wordt gebruikt, hebben wij geen zicht op hoeveel mensen ermee werken”, zegt Van Schayck. “De Ziektelastmeter is wel opgenomen in de richtlijnen van de huisartsen en we horen veel positieve verhalen.”

Doorontwikkeling

Ondertussen is de Ziektelastmeter ook doorontwikkeld voor andere chronische ziekten zoals hartfalen, diabetes en artrose. “De ambitie is om binnen een aantal jaren een Ziektelastmeter te hebben voor 90 procent van de chronische aandoeningen”, vertelt Van Schayck. “Met deze meter kunnen we mogelijk de progressie van chronische aandoeningen vertragen.”