Pleisters plakken op een stelsel dat al jaren kraakt. In plaats van visie krijgen we cosmetische ingrepen en electorale quickfixes. Ondertussen blijft de fundamentele vraag onbeantwoord: hoe maken we gezondheid de kern van zorgbeleid? Want zorg is reparatiewerk als gezondheid faalt. En laat dát nu net het verdienmodel zijn waar we in zijn vastgereden: een ziektekosten-bv die beter draait naarmate we collectief ouder en ongezonder worden.

Het tapewerk van de politiek

Wat gebeurt er intussen in Den Haag? Pielen aan de knoppen van een machine die vastloopt. Het eigen risico omlaag of omhoog, het basispakket wat groter of kleiner, een commissie hier, een staatssecretaris daar. Het oogt daadkrachtig, maar het lost niets structureels op. Neem de verlaging van het eigen risico: een stemmentrekker van jewelste die miljarden kost, maar niets oplost. De noodzakelijke keuzes over concentratie van zorg? Steeds vooruitgeschoven uit angst voor boze kiezers. Het is alsof je een gat in de dijk dicht met kauwgom. Zo houden we een stelsel in stand dat prikkelt tot volume in plaats van betere uitkomsten.

De verspilling waar wél miljarden te halen zijn

En dan de olifant in de kamer: verspilling. Dáár liggen de echte miljarden voor het oprapen. Niet door te snoeien in het pakket, maar door beter te organiseren wat we al doen. Voorbeelden zijn pijnlijk herkenbaar: een patiënt die drie keer bloed moet laten prikken omdat uitslagen niet gedeeld worden, specialisten die halve consulten besteden aan het reconstrueren van medicatielijsten, administratieve molens die professionals opslokken terwijl de patiënt wacht.

De verspilling in de Nederlandse zorg en welzijn werd in 2022 geschat op ongeveer 25 procent van de uitgaven (± 32 miljard euro): circa 17 procent door versnippering, 13 procent door bureaucratie, 6 procent door overbehandeling en 64 procent door financiële verspilling. Het zijn schattingen, maar het beeld is onthutsend. Snijden in zorg raakt direct patiënten, verspilling terugdringen levert dubbele winst op: betere zorg én lagere kosten. Dat zou het logische vertrekpunt moeten zijn.

Vier keuzes voor groot onderhoud

Maar verspilling alleen aanpakken is dweilen met de kraan open zolang de spelregels hetzelfde blijven. We hebben vier politieke keuzes nodig die al jaren worden uitgesteld.

1. Behandel gezondheid als verdienvermogen
   Stop met boekhouden alsof gezondheid een last is. Financier preventie en leefstijl structureel — net zo vanzelfsprekend als dijken en spoor. Gezondheid is geen subsidieput, maar motor voor arbeidsparticipatie, innovatie en welzijn.
2. Maak van drie stelselwetten één uitvoerbaar stelsel
   De fragmentatie zit niet alleen in geldstromen, maar in de wetten zelf: drie regimes, drie loketten, drie toezichthouders. Breng Zvw, Wlz en Wmo samen tot één continuüm met heldere spelregels, toezicht en kwaliteitsborging. Dan wordt het stelsel eindelijk beheersbaar voor burger, professional én politiek.
3. Leg één digitale ruggengraat vast (landelijk)
   Transformatie zonder informatie-uitwisseling is luchtfietserij. Regel nationaal: één keer registreren, overal bruikbaar — met moderne privacy-waarborgen en afdwingbare interoperabiliteit. Geen speeltuinen van losse apps en platformen meer, maar een basis nutsvoorziening waar professionals en patiënten echt iets aan hebben.
4. Opschalen wat werkt, stop de pilotitis
   Nederland is wereldkampioen pilots. Iedere regio zijn eigen speeltuin, iedere bestuurder zijn eigen transformatiebubbel. Dat is duur en traag. Bewezen innovaties met aantoonbare gezondheidswinst verplicht landelijk invoeren. Punt.

Dit zijn geen beleidsaccentjes. Dit zijn existentiële keuzes. Wie ze ontwijkt, belandt in het volgende pleisterakkoord. Wie ze wél maakt, legt de basis voor een Deltaplan Gezondheidszorg dat echt toekomst heeft.

Nederland als gidsland

En dan de horizon. Geen vrijblijvende transformatieclubjes meer, geen Not Invented Here in elke regio, maar één nationale koers: verspilling stoppen, versnippering doorbreken, burgers een stem geven in regionale voorzieningen. Internationaal weten we allang: geïntegreerde zorg werkt. Nederland kan boven de middenmoot uitstijgen. Net zoals watermanagement hier uitgroeide tot exportproduct, kan een Deltaplan Gezondheidszorg ons gidsland maken in het beter organiseren van gezondheidszorg én in het aantrekken van internationale partners en investeringen.

Maar dan moeten we wél ophouden met pleisterakkoorden en symptoombestrijding. Gewoon doen wat nodig is: verspilling stoppen, het stelsel herzien, informatie écht delen en gezondheid als het nieuwe verdienvermogen van Nederland zien. Dan staat Nederland niet langer te boek als een relatief duur en complex zorgland, maar als de Health Delta: een samenleving die gezondheidswinst organiseert, burgers laat meepraten en het stelsel uitvoerbaar maakt.

De vraag is niet óf, maar wanneer we daar samen de schouders onder zetten. Politieke partijen: dit is jullie opdracht.

Door: Pim Valentijn, directeur bij de Essenburgh Group en lector waardegedreven en passende zorg