Dit netwerk van ongeveer 110 partners, gecoördineerd door expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos, zet zich in voor zowel het verbeteren van de kwaliteit, als de toegankelijkheid van de zorg voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Ook delen zij kennis over het verbeteren van gezondheidsvaardigheden. Novartis is het eerste farmaceutische bedrijf dat zich bij de Alliantie aansloot.

Een kwart van de volwassen Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Dat houdt in dat zij moeite hebben om informatie over hun gezondheid te vinden, te begrijpen, juist op waarde te schatten en toe te passen in hun dagelijks leven. Daarom heeft Novartis gezondheidsvaardigheden tot prioriteit gemaakt, legt Helma Dollevoet, directeur Communicatie en Patiëntrelaties bij Novartis, uit. Op de agenda staan zowel interne als externe activiteiten, o.a.  om het bewustzijn voor gezondheidsvaardigheden te vergroten en het informatiemateriaal voor patiënten toegankelijker en eenvoudiger te maken. Zo waren in oktober gezondheidsvaardigheden het thema van de bijeenkomst van de Patient Academy; een initiatief van Novartis en Pfizer om kennis te delen en patiëntenorganisaties te inspireren. Eén van de spreeksters was Coryke van Vulpen, senior adviseur gezondheidsvaardigheden bij Pharos en coördinator van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden.

Gelijke kansen

Bijsluiters lijken voor de gemiddelde Nederlander sowieso onleesbaar, maar informatiefolders kunnen ook erg ingewikkeld zijn. Doseringsschema’s zijn rekenpuzzels. Mensen die niet kunnen lezen, rekenen of omgaan met computers lopen daardoor vast, maar durven dat vaak niet te vertellen. Als informatie niet begrijpelijk is voor de patiënt – of beter gezegd de burger – , dan zijn de gevolgen groot, zo legt Van Vulpen uit. Mensen nemen teveel of te weinig medicijnen in met alle gevolgen van dien. De therapietrouw neemt af. Dat gaat ten koste van de effectiviteit, maar soms ook van de veiligheid. Operaties kunnen niet doorgaan, omdat patiënten niet nuchter zijn. Mensen zijn minder geneigd om deel te nemen aan een bevolkingsonderzoek of vaccinatie, wanneer de informatie hierover niet goed aansluit. En zo zijn er talloze voorbeelden te noemen. Pas als informatie begrijpelijk is voor iedereen, krijgen alle groepen gelijke kansen op goede zorg. En daarmee op een goede gezondheid. Dit is een belangrijk besef, wanneer we gezondheidsverschillen in de samenleving willen terugdringen. Er zit ook een economisch aspect aan, als zorg hierdoor minder effectief is. Allemaal redenen waarom een aantal zorginstellingen, GGD’en, gemeenten, kennisinstellingen, maar ook commerciële partijen zich hebben verenigd in de Alliantie Gezondheidsvaardigheden én er binnen de eigen organisatie mee aan de slag zijn gegaan. Dat was hard nodig.

Tien stappen

“De term ‘laaggeletterdheid’ is al een beetje ingeburgerd, maar gezondheidsvaardigheden zijn nog minder bekend in het zorgveld”, zegt Coryke van Vulpen. “Nu er wat meer aandacht voor komt, verandert gelukkig ook de aanpak. Vroeger lag de nadruk op het verbeteren van vaardigheden bij de mensen zelf, bijvoorbeeld door taalles. Dat is heel waardevol, maar de verantwoordelijkheid ligt aan twee kanten. Nu kijken we veel meer wat een professional of een organisatie kan doen om toegankelijker te worden. Dat is veel breder dan alleen maar folderteksten. Het gaat om alle vormen van communicatie, maar ook over e-health, de bewegwijzering in gebouw en het inclusief uitvoeren van onderzoek. Aandacht hiervoor moet je ook echt opnemen in je beleid..”

Pharos heeft daarvoor een schema opgesteld: ‘In tien stappen naar een begrijpelijke organisatie’. Via allerlei hulpmiddelen, e-learnings en trainingen helpt Pharos organisaties om daarmee zelf aan de slag te gaan, zo legt van Vulpen uit. “Dat hoeft niet op alle punten tegelijk. Maak een keuze. Als je met één begint, heeft het al effect.” Veel organisaties hebben blinde vlekken op dit gebied, vindt Van Vulpen. “Daar kom je alleen achter als je dat gaat toetsen bij patiënten. En dat dus niet via ingewikkelde online vragenlijsten, maar door echt met de doelgroep in gesprek te gaan. Samen met de nieuwe patiëntenvereniging PostCovid NL (onderdeel van het Longfonds) gaan wij bijvoorbeeld naar buurthuizen om mensen te spreken over post-COVID. Pas dan ontdek je wat er echt speelt en welke informatiebehoefte mensen hebben.” Ook raadt zij aan om niet alleen alle schriftelijke materialen te testen met ervaringsdeskundigen, maar ook praktische zaken als de route naar een afdeling of het werken met een online patiëntenportaal.

Alles eenvoudiger

“Ook wij zijn een organisatie die hierin stappen kan zetten”, zegt Helma Dollevoet van Novartis. “We kregen daarover signalen binnen van patiëntenorganisaties, maar ook via onze medische informatiedienst die mensen kunnen bellen met vragen. De valkuil bij veel organisaties is dat er hoofdzakelijk hoogopgeleide mensen werken en zij vaak niet snel opmerken dat hun materialen moeilijk te begrijpen zijn.  Daarom hebben we dit najaar twee ervaringsdeskundigen van Stichting ABC uitgenodigd om te vertellen over de obstakels die zij tegenkomen in de zorg. Zij kwamen met hele praktische tips en zorgden voor vele eye-openers bij onze medewerkers.”

Duidelijke informatie is niet alleen nuttig voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, zo benadrukt Coryke van Vulpen. “Ook hoogopgeleiden vinden het prettig. Die storen zich echt niet aan plaatjes en korte zinnen, hoor! Bovendien zijn zij ook niet altijd bekend met jargon. Organisaties doen er in z’n algemeenheid goed aan om alles eenvoudiger te maken. Daarmee vergroten ze hun bereik.” Zo doen artsen en zorgverleners er altijd goed aan om in de spreekkamer de patiënt te vragen om een eigen samenvatting, vinden Van Vulpen en Dollevoet, de zogenaamde terugvraag-methode. Alleen zo kun je nagaan of alle informatie goed is overgekomen. Want zeker bij een slechtnieuwsgesprek is dat niet altijd het geval, hoe gezondheidsvaardig een patiënt ook kan zijn.

Geen extraatje

Het schema van Pharos toont het al aan: toegankelijkheid moet in het DNA van een organisatie komen. “Dat moet komen uit intrinsieke motivatie. Het is geen extraatje dat er bovenop komt.” In eerste instantie zullen mensen misschien denken: moet dat er ook nog allemaal bij, we hebben al handen tekort in de zorg. Maar aandacht voor gezondheidsvaardigheden helpt dat juist te ontlasten, zegt Helma Dollevoet. “Het gaat om een andere manier van organiseren. Je voorkomt problemen later in het proces als je al aan de voorkant intervenieert. Nee, interveniëren is een te moeilijk woord: als je problemen meteen aanpakt.”

Wil je zelf testen hoe begrijpelijk je organisatie is voor iedereen? Kijk dan op pharos.nl/testbegrijpelijkeorganisatie