Beter oud worden in Noord-Nederland

Op 11 juni vond de lancering van THUIS. plaats. Een initiatief van zorgorganisatie Omring. Verschillende inwoners van Noord-Holland bogen zich over de vraag ‘Hoe word je beter oud in Noord-Holland?’. Hoe gaan we straks oud worden in deze regio, nu we weten dat de langdurige zorg zoals we die decennialang hebben gekend, niet meer dezelfde zal zijn.

Juist in een grotendeels agrarisch gebied als Noord-Holland is de binding onder de bevolking onderling en de noodzaak om het met elkaar te rooien, van oudsher groot. Het is nou eenmaal lastig om in een uitgestrekt gebied met weinig inwoners, een sterke infrastructuur van zorgvoorzieningen te bouwen. Dat was al zo voordat de huidige contouren van de langdurige zorg zichtbaar werden.

Sociale verbanden

Omring biedt intra- en extramurale voorzieningen voor ouderen, in de kop van Noord-Holland en West-Friesland, samen ook wel Noord-Holland Noord geheten. Een gebied waar men met een sterk vergrijzende populatie te maken heeft. De sociale verbanden, hoe sterk ook, kunnen daardoor toch onder druk komen te staan. Daarbij komt dat de formele zorgstructuren onder invloed van de hervormingsagenda langdurige zorg, juist meer ondersteuning van de informele zorg verlangen. Victor van Dijk, voorzitter van de raad van bestuur van Omring, voorzag al enige jaren geleden dat dit in het gebied de nodige problemen zou opleveren.

Wat te doen? Van Dijk had al snel door dat niet Omring moest gaan bepalen hoe de toekomst eruit zou gaan zien. Juist waar de zogenoemde leefwereld een belangrijkere rol zou moeten krijgen, moet het niet de systeemwereld zijn die de lijnen gaat uitzetten. Hij wilde voorkomen dat vanuit de zorg- en andere organisaties, de systeemwereld dus, een plan zou rollen onder de noemer: dit hebben we voor u bedacht.

Van Dijk vond en vindt wel dat Omring als zorgorganisatie een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft om een stimulerende rol te spelen wanneer van de leefwereld meer initiatief wordt verwacht omdat de overheid een stap terug doet. Omring nodigde 23 mensen uit de leefwereld uit om bij elkaar te gaan en zich te buigen over de vraag: hoe word je beter oud in Noord-Holland-Noord? Deze groep mensen, waar in de loop der tijd mensen bij zijn gekomen en ook mensen van af zijn gevallen, presenteerde zich op 11 juni tijdens de lancering van THUIS. THUIS. staat voor het vernieuwingsnetwerk.

Boerderij

Verschillende sprekers vertelden deze middag hun verhaal in een warme maar sfeervolle oude boerderij. De boerderij gaat in de toekomst ingezet worden als dagopvang voor jongeren met een handicap, zo bleek. Maar vooralsnog is het daarvoor niet geschikt; de kassen zijn nog in bedrijf en de geparkeerde auto’s in de wei zakken half weg in de modderige grond. Het publiek bestond uit een zeer diverse groep mensen, die door het vernieuwingsnetwerk waren uitgenodigd met als doel een zeer brede vertegenwoordiging van de Noord-Hollandse bevolking bijeen te zetten.

In de lente van 2013 kwam het vernieuwingsnetwerk voor het eerst bij elkaar. Eerst werd de stip op de horizon bepaald: 2034. Een periode van 20 jaar is namelijk lang genoeg om een substantiële verandering te kunnen bewerkstelligen en is tegelijkertijd te overzien. 2034 lijkt ver weg, maar handelen is nu al geboden.

Zelfredzaamheid

We zijn in Nederland gewend dat er voor ons gezorgd wordt. Dat we niks hoeven te doen om als we oud zijn in een gespreid bedje te komen. We kennen vooral rechten en denken niet in termen van zelfredzaamheid. Maar die vlieger gaat niet meer op. Niks doen en niks bespreekbaar maken omdat je een zoon of dochter niet wilt belasten, betekent juist dat je straks mensen zult overvallen met zorgvragen. Dus, zo houden de sprekers ons voor: voor wie zorg jij en wie zorgt voor jou?

Streekproducten

Zo heeft THUIS. drie scenario’s voor de toekomst geschetst. Vitale kernen moeten ervoor zorgen dat iedereen bijdraagt met wat hij kan. Daarop ligt de focus in plaats op wat iemand kost. Nieuwe interface houdt in dat techniek ons heel veel kan brengen in ondersteunende zin. Niet dat techniek zaligmakend is, want ‘oma moet het wel kunnen begrijpen’. Volle glorie gaat over gezond leven op de volle grond van deze regio. Er is een veelheid aan producten van het land in deze regio beschikbaar. Er is veel landbouwgrond met in potentie voldoende mogelijkheden om iedere bewoner te kunnen voeden met producten uit de streek.

THUIS.LAB

Er blijken verschillende projecten te zijn voortgekomen uit THUIS., die zijn samengebracht onder de noemer THUIS.LAB. Het ‘lab’ verwijst naar het experimentele karakter van de projecten en de fysieke plek, waar mensen hun ideeën weer een stukje verder kunnen uitwerken. Die middag is er gelegenheid nader met de projecten en hun dragers kennis te maken. Een greep uit de verschillende ideeën.

‘Eten als medicijn’: wat weten wij nog over de relatie tussen gezondheid en eten? Gezondheid is voornamelijk het terrein van de medische wetenschap, terwijl uit steeds meer onderzoek blijkt dat gezond eten essentieel is voor bijvoorbeeld zieke mensen. De meerderheid van de Noord-Hollanders eet te weinig groente en fruit. Toch is er veel kennis over de goede eigenschappen van in Noord-Holland geteelde gewassen. Hoe zorgen we ervoor dat dit meer gaat leven? ‘Waardig einde’ is een ander project, ontstaan vanuit het besef dat we steeds ouder worden en medisch steeds meer mogelijk is, maar een gesprek voeren over een waardig einde toch een beetje taboe blijft. In de leefwereld is hier echter veel behoefte aan. Bij THUIS. is ruimte voor 100 huiskamergesprekken; de betrokkenen roepen Noord-Hollanders op om een gesprek met elkaar aan te gaan over wie er voor hen zorgt en voor wie zij zelf zullen zorgen. THUIS. ondersteunt graag iedereen die zo’n gesprek wil organiseren. Het doel is om de teller voor eind 2014 op 100 te krijgen. ‘Vraag het de buren’ richt zich op de in Nederland geconstateerde vraagverlegenheid. We willen alleen iets aan een ander vragen als we iets terug kunnen doen. En wie heeft er het telefoonnummer van zijn buurman in zijn telefoon? Gewoon, voor als er iets is? Ook een mooie observatie: iets voor een ander doen, willen we over het algemeen wel. We willen niet terug naar de verplichte wekelijkse stoepboenerij en de sociale controle, maar dat neemt niet weg dat het goed zou zijn om met elkaar te praten over een commitment.

Betrokkenheid

Hoe nu verder? Wat nodig is, is de betrokkenheid van de leefwereld bij haar eigen toekomst. Hoewel Omring betrokken blijft bij THUIS., moet het vernieuwingsnetwerk eigen kracht ontwikkelen, zegt Victor van Dijk. Commercieel belang heeft Omring niet bij THUIS., benadrukt hij. Dat het initiatief positief afstraalt op het imago van de organisatie, vindt hij een welkome bijkomstigheid. Van Dijk wil Omring graag positioneren als een organisatie die bijdraagt aan de kwaliteit van met elkaar samenleven en zorg levert als het echt nodig is. En wellicht brengt THUIS. straks zulke fantastische ideeën voort, dat Omring daarvan graag gebruikmaakt.

Maar THUIS. zal niet snel binnen de spreekwoordelijke muren van Omring worden gebracht. Want dan begint onvermijdelijk het formaliseren en institutionaliseren. En dat is wat de organisatie met Van Dijk voorop, nou juist niet wil. Willen we in de zorg de mensen om wie het gaat écht centraal stellen, dan moet je mensen zelf de oplossingen laten aandragen. Dan moeten mensen ook zelf kunnen aangeven hoe ze voor een ander willen zorgen en hoe er voor hen gezorgd moet worden. Zodra daarbij een zorgorganisatie om de hoek komt kijken, zijn er nou eenmaal kaders waarbinnen gewerkt moet worden. Daardoor kan het gaan schuren met de wensen en ideeën van de mensen zelf. Door als systeemwereld nu al verbinding te zoeken met de leefwereld, kan dat schuren wat opleveren. Voor later.