Maar er zit een keerzijde aan deze ethische medaille. Een keerzijde die donkerzwart is en waar we onze ogen niet voor kunnen sluiten. We staan namelijk wel toe dat we lichaamsmateriaal in het buitenland kunnen kopen. Tevens staan we toe dat een instituut als Sanquin gratis verkregen bloed commercieel mag exploiteren. De grote schaarste aan zo’n beetje alle vormen van lichaamsmateriaal, het onvoldoende stimuleren van synthetische alternatieven en het gebrek aan goede controle leiden tot misstanden.
Misstand 1:
Er is een enorme lucratieve zwarte handel in lichaamsmateriaal waar veelal criminele bendes van profiteren. Ook het Chinese leger lijkt geen schone handen te hebben, door de winstgevende verkoop van (Falun Gong) organen, aldus het rapport An Independent Investigation into Allegations of organ Harvesting of Falun gong practitioners in China. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel rapporteert en agendeert wel periodiek het onderwerp, maar feitelijk doen we niets, noch nationaal noch in Europees of internationaal verband, om deze misstand tegen te gaan.
Misstand 2:
De grootste slachtoffers zijn arme en onwetende mensen in landen als China en India. In het boek The Red Market staan voorbeelden waarbij de lezer op bezoek gaat bij de Indiase douane waar een loods vol geroofde beenderen is opgeslagen. Vervolgens gaat de lezer op de thee bij een commerciële Cypriotische vruchtbaarheidskliniek die gebruikmaakt van arme Oost-Europese immigranten die hun eicellen tegen dumpprijzen aanbieden. Ook wordt kennisgemaakt met een tsunami-vluchtelingenkamp in Tamil Nadu, waar een fors deel van de kampbewoners hun nier aan malafide orgaanhandelaren verkoopt. De slachtoffers realiseren zich nauwelijks wat er gebeurt, worden onderbetaald en medisch slecht behandeld.
Misstand 3:
Het is organisaties als Sanquin toegestaan gratis verkregen materiaal commercieel te exploiteren. Officieel is er sprake van zogeheten chinese walls tussen de publieke en commerciële tak van Sanquin. Het is beter de publieke en commerciële zaken te scheiden net als in het buitenland. Want vermenging van publieke en commerciële doelen zet de deur open voor misbruik. Niet voor niets ontstaan er periodiek schandaaltjes onder meer door hoge beloningen van het bestuur.
Ogen niet sluiten
Het is op zijn minst niet consequent om bijvoorbeeld geen schoenen te willen kopen wanneer bij de productie kinderarbeid gebruikt wordt, maar bij handel in lichaamsmateriaal de ogen te sluiten. We kunnen van alles doen om de handel in lichaamsmateriaal beter te organiseren: de transparantie vergroten, de commerciële handel reguleren, internationale afspraken maken over de voorwaarden voor eerlijke handel en synthetische biologie stimuleren. Bij elke beleidsbeslissing is een hoge mate van zorgvuldigheid vereist, maar we moeten het debat niet uit de weg gaan, want het zou heel goed kunnen dat we een radicaal andere kant opgaan als we ons ten volle realiseren wat de gevolgen van de huidige keuzes zijn.
Marcel Canoy is hoofdeconoom van Ecorys en hoogleraar zorgeconomie aan de Universiteit van Tilburg. Een uitgebreide versie van zijn betoog verscheen deze week in essayvorm in de academische boekengids
