Gebrek aan autonomie om in een team iets te verbeteren is voor mij een persoonlijk thema. In mijn derde jaar van de opleiding verpleegkunde, rond 2009, wist ik al dat ik wilde doorleren. Toch verliet ik vroegtijdig de zorg, net als veel anderen. Waarom? Ik kon nog zo goed individuele patiëntenzorg verlenen, maar als ik een paar dagen niet had gewerkt, werd ik geregeld geconfronteerd met slecht ingerichte werkprocessen, onduidelijke procedures en gebrekkige communicatie. Wanneer ik dit wilde verbeteren, kreeg ik vaak het gevoel dat ik de enige was die zich er druk om maakte.

Zoveel jaar later ben ik opnieuw met dit thema bezig, nu als onderzoeker. Ik wilde weten of anderen dit ook zo ervaren en hoe we dit beter kunnen aanpakken. Uit mijn vooronderzoek bleek dat hbo-verpleegkundigen graag een rol spelen in het verbeteren van kwaliteit in teams. Mijn onderzoek laat zien dat autonomie daarbij een belangrijke rol speelt.

Autonomie als sleutel tot werkplezier

Autonomie is cruciaal voor werkplezier in de zorg, zo blijkt ook uit eerder onderzoek. Het verschil wordt gemaakt als je zelf kunt bepalen hoe je werkt en hoe je bijdraagt. Zeker voor verpleegkundigen. Toch is het in de praktijk vaak zoeken naar die ruimte. Want hoe zelfstandig kun je echt zijn als er voor bijna alles protocollen zijn? Een ervaren verpleegkundige weet wanneer afwijken nodig is, maar toch blijkt dat gebrek aan autonomie een reden is waarom jonge verpleegkundigen afhaken. Juist in de rol van kwaliteitsverbeteraar ligt voor verpleegkundigen een kans om autonomie te ervaren.

Voor studenten begint dat al bij een studieopdracht: het uitvoeren van een kwaliteitsverbetering. Vaak krijgen zij alle ruimte om zelf een probleem te kiezen en aan te pakken. Het klinkt ideaal: de student leert veel en de zorgpraktijk wordt beter. Toch blijkt uit mijn onderzoek bij het lectoraat impactvolle waardeketens van Avans Hogeschool dat deze autonomie ook kan doorschieten.

Van vrijheid naar onverschilligheid

Te veel autonomie kan leiden tot onbegrensde onverschilligheid. Stel je voor: je bent stagiair op een nieuwe afdeling en hoort meteen: “Kies zelf maar iets wat je leuk vindt om te verbeteren.” Dat klinkt als vrijheid, toch? Maar als je daarna enthousiast terugkomt met een idee en het antwoord is opnieuw: “Maakt niet uit wat je kiest, doe maar wat je wilt”, dan voelt autonomie ineens niet als vertrouwen, maar als onverschilligheid. Alsof je er alleen voor staat. We zeggen vaak tegen studenten: “Je moet het zelf doen.” Maar als niemand meedenkt, blijft die vrijheid een lege belofte. In mijn onderzoek gaven studenten aan dat ze stageplekken lager waarderen als er geen betrokkenheid is. “Ik hou me gedeisd, haal mijn punten en weet waar ik later niet wil werken,” hoorde ik meer dan eens.

Hoe vind je de balans?

Gelukkig waren er ook positieve verhalen. Studenten vertelden hoe belangrijk het is dat collega’s oprechte interesse tonen en meedenken. Zo vertelde een student over een verpleegkundige die uit zichzelf nog extra literatuur opzocht om het verbeterproject te ondersteunen. Dat werkt enorm motiverend en maakt iemand een echt rolmodel. Een volgende tip: leg niet alles bij de student neer. In de zorg werk je als team samen en vaar je op gezamenlijke kennis. Als een student jou als een goede teamgenoot en rolmodel ervaart, groeit het zelfvertrouwen en de motivatie om door te zetten.

Tot slot: bepaal vooraf samen waar je team energie van krijgt en zet dit in een keuzelijst voor studenten. Dit vraagt wat voorbereiding, maar zorgt voor een goede match tussen wat een team belangrijk vind en wat een student wil onderzoeken. Het is tevens een duidelijk signaal naar een student dat hun bijdrage serieus wordt genomen en voorkomt frustratie bij medewerkers, doordat hetzelfde onderwerp voor de derde keer opnieuw wordt opgepakt.

Bouwen aan duurzame kwaliteit

Wil je jonge verpleegkundigen binden en boeien? Dan begint dat al in de schoolbanken. Studenten vormen zich al vroeg een beeld op basis van hun ervaringen in de praktijk. Een goede balans in autonomie is daarin een belangrijk puzzelstuk. Juist binnen kwaliteitsprojecten kun je daar op een laagdrempelige manier op inspelen en zo bouwen aan duurzame kwaliteit in de zorg en verpleegkundigen die in het vak blijven.

Door Gino van Damme, docent verpleegkunde aan Avans Hogeschool