Boudewijn Visscher is werkzaam als onderzoeker bij het Lectoraat Innovatie van Zorgprocessen in de Farmacie (IZF) en promoveerde (sinds januari 2018) onder Jany Rademakers en Rob Heerdink op het onderwerp ‘ondersteuning van medicatiezelfmanagement voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden’. Eén op de vier Nederlanders heeft die zogenaamde beperkte gezondheidsvaardigheden. Deze mensen hebben moeite met het vinden, begrijpen, beoordelen en gebruiken van informatie over gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan ouderen, mensen met een laag opleidingsniveau en mensen met een migratieachtergrond. Wanneer zij een chronische ziekte hebben, wordt er een beroep gedaan op hun medicatiezelfmanagement. En dat is voor een groot deel van deze doelgroep lastig.

We hebben op dit moment te maken met een stijging van het aantal patiënten met een chronische ziekte. “Van de mensen boven de 65 heeft meer dan 80 procent een chronische ziekte, die vaak behandeld wordt met geneesmiddelen”, aldus Visscher. “Onder andere om de druk op het zorgsysteem te verlagen, wordt er steeds meer ingezet op het zelfmanagement van de patiënt. Dat is voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden niet gemakkelijk. Zij ervaren problemen met het begrijpen van de vaak ingewikkelde zorginformatie en vinden het bijvoorbeeld lastig om de bijsluiter goed te begrijpen en medicijnen op de juiste manier en op tijd in te nemen.”

Op maat gemaakte gezondheidsinformatie

Uit het onderzoek van Visscher blijkt dat deze patiënten beter uit de voeten kunnen met medicatie-zelfmanagement door middel van op maat gemaakte gezondheidsinformatie. “Deze doelgroep heeft niet alleen moeite met toegang tot informatie, maar vooral ook met het begrijpen en het beoordelen ervan: gaat deze informatie echt over mij en zo ja, is dat dan wel betrouwbaar? De directe zorgverlener zien deze patiënten echter wel als ‘betrouwbaar’. Van hem of haar wensen zij dan ook eenvoudige, duidelijke en persoonlijke communicatie. Dat wil zeggen: op maat gemaakte informatie in simpele (moeder)taal, eventueel aangevuld met animaties of gesproken tekst.”

Zelfmanagementinterventies

In zijn proefschrift geeft Visscher aanbevelingen voor strategieën van toekomstige zelfmanagementinterventies: hoe bereik en betrek je patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden? “Doe je dat via zorgverleners, vrijwilligers, één op één of juist in groepsverband? En dan digitaal, in geschreven tekst of via beeld en animatie.” Het ideale scenario zit hem in een ‘blend’ van deze mogelijkheden.

Kijksluiter

In die context nam Visscher de bruikbaarheid van de Kijksluiter onder de loep: een platform dat wordt aangeboden door de apotheek en waarop de belangrijkste informatie uit de bijsluiter van 10.000 medicijnen in begrijpelijke spreektaal wordt uitgelegd middels animatiefilmpjes en gesproken tekst. “Deze Kijksluiter blijkt voor patiënten met voldoende digitale vaardigheden een geschikt hulpmiddel om hun medicatie beter te begrijpen. Ze kunnen de filmpjes meerdere malen bekijken en de informatie zo ook op hun gemakje thuis nog eens tot zich nemen.”

Verwerven van vaardigheden en zelfvertrouwen

Helaas hebben patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden lang niet altijd toegang tot digitale middelen en/of voldoende digitale vaardigheden. “Zij hebben bijvoorbeeld geen smartphone of computer of kunnen daar niet goed mee omgaan.” De medicatie-zelfmanagementondersteuning moet zich volgens Visscher dan ook meer gaan richten op het helpen van patiënten bij het verwerven van (digitale) vaardigheden en zelfvertrouwen rondom medicatiegebruik. “Denk aan het actiever aanbieden van deze hulpmiddelen, door bijvoorbeeld in de apotheek samen te oefenen met het gebruik van hulpmiddelen zoals de Kijksluiter.”

Training van professionals

Tot slot pleit Visscher voor een actievere aanpak en training van de zorgprofessionals om patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden te bereiken. “Hoewel gezondheidszorgprofessionals bereid zijn om zelfmanagement van medicatie te ondersteunen, is er nog maar weinig bekend over dit onderwerp. Daar komt bij dat ‘beperkte gezondheidsvaardigheden’ een vaak verkeerd begrepen term is. Zo wordt er vaak direct gedacht aan laaggeletterdheid, maar het is veel meer dan dat. Daarnaast is er nog vrij weinig bekend over de juiste omgang met deze doelgroep: hoe pas je jouw zorgcommunicatie daar goed op aan? Kortom: er moet getraind worden op begrip, het herkennen van mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden en het communiceren met deze doelgroep. In de eerste plaats binnen alle zorgopleidingen, maar ook in nascholingen.”