Bosbranden, mislukte oogsten en overstromingen zetten mondiaal de bestaanszekerheid onder druk. Ook in Nederland zijn de gevolgen van klimaatverandering zowel binnen als buiten de spreekkamer zichtbaar. “Door de hogere temperaturen zien zorgverleners meer mensen met hooikoorts-, astma en uitdrogingsklachten. Daarnaast zijn er zorgen om de opmars van infectieziekten, zoals de ziekte van Lyme”, vertelt Evelyn Brakema, voorzitter van de Groene Zorg Alliantie, huisarts in opleiding en LUMC-onderzoeker duurzame zorg. Ook Jurjen Luykx ziet als psychiater en neurowetenschappelijk onderzoeker zorgelijke trends. “Zo is er een wetenschappelijk verband tussen hittestress en toenemende agressie, suïcide en gedwongen opnames. Ook in Nederland.” Of zoals The Lancet toont: klimaatverandering beïnvloedt zowel direct als indirect alle gezondheidsuitkomsten.

Groene revolutie

Het gezondheidsargument maakt klimaatverandering een stuk tastbaarder, stelt Juliette Mattijsen, geneeskundestudent en bestuurslid bij de Groene Zorg Alliantie. “Als beroepsgroep met veel maatschappelijk vertrouwen kunnen wij die brede bewustwording bevorderen.” Maar ook voor de zorg zelf is er werk aan de winkel. Met 7,3 procent van de nationale CO2-uitstoot, 13 procent grondstofverbruik, 7 procent zoetwatergebruik en 7 procent landgebruik is de zorg een vervuilende sector.

Diederik Gommers, intensivist en IC-afdelingshoofd bij het Erasmus MC, pleit ervoor dat zorgprofessionals met een ‘groene’ bril naar hun werk kijken. “We moeten met een ‘groene’ stofkam door onze protocollen en afspraken om te inventariseren hoe vervuilend we zijn en samen met zorgverleners bedenken hoe het anders kan.”

Die zogeheten groene revolutie is de afgelopen vier jaar ontketend. Verscheidene green teams komen met initiatieven, kennisplatforms rijzen als paddenstoelen uit de grond en in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 zijn afspraken op papier gezet om de sector te vergroenen. “In de bewustwording en pilots zijn grote stappen gezet. Nu is het tijd voor opschaling”, stelt Brakema. Dat doet ze met haar kompanen via de media, politiek, evenementen en het initiatievenplatform op de Groene Zorg Alliantie. Een nieuw item is Groene planeet, groene zorg. Luykx stond aan de wieg van het boek. “Nederland heeft zoveel experts op het gebied van verduurzaming van de zorg. Het was tijd om die kennis en ervaring overzichtelijk samen te brengen en mensen te inspireren.”

Win-winsituaties

In het boek wordt de lezer in een paar uurtjes op optimistische wijze meegenomen in de wereld van planetaire gezondheid: de relatie tussen de planeet, gezondheid en zorg. De auteurs geven handvatten om aan de slag te gaan met circulaire zorg, het terugdringen van CO2-uitstoot en medicijnverspilling en het creëren van win-winsituaties. Zo is zorg die niet geleverd hoeft te worden beter voor het milieu, de zorgkosten en het schaarse zorgpersoneel wordt daardoor efficiënter ingezet. Als voorbeeld noemt Mattijsen de slechte luchtkwaliteit in Rotterdam. “In de wijken met goedkopere woningen zijn meer COPD- en astmagevallen dan in de rijkere buurten. Het aanpakken van luchtvervuiling is daarmee zowel goed voor het klimaat als voor het terugdringen van de gezondheidskloof.”

In het hoofdstuk over circulaire zorg wordt de lezer meegenomen in de wereld van de R-ladder, die inzicht biedt in waar de meeste impact te behalen valt. “Boven aan deze leidraad staat refuse. Heeft iemand met suikerziekte en overgewicht daadwerkelijk metformine nodig of helpt voeding en beweging? En als medicatie dan toch nodig is, kan het minder?”, legt Brakema uit. “De ladder helpt, zowel in de cure als care, om op elk vlak te beslissen waar je de meeste impact maakt.”

Spiegel

Groene planeet, groene zorg gaat ook dieper in op aanpalende thema’s, zoals ethiek, medische technologie, de maatschappelijke rol van zorgprofessionals, storytelling en gedragsverandering. Daarbij fungeert het boek als een spiegel. “Klimaatverandering kan groot en verlammend zijn. Daarom geven we handvatten om de eigen positie te bepalen, aanstekelijk te zijn en anderen te inspireren”, legt Mattijsen uit.

Op basis van hun eigen ervaringen zijn de auteurs hoopvol. In 2019 vormde Mattijsen met een handjevol zorgverleners een zorgblok tijdens de klimaatmars, in 2023 waren dat er ruim vijfhonderd. “Maatschappelijke veranderingen – zoals feminisme en de civil rights movement – kunnen ineens heel snel gaan als de juiste mensen met elkaar in verbinding komen. Daarbij komt de oplossing niet van bovenaf, maar van een groep individuen die zich hardmaken voor verandering.”

Mattijsen benadrukt dat van de anderhalf miljoen zorgverleners ieder individu nodig is. “Of je een superwetenschapper bent, een rebel die graag op de A12 staat of goed kunt onderhandelen: we hebben ieders kwaliteiten nodig. Vraag je bij het lezen van ons boek dus af: waar ben ik goed in? Wat vind ik leuk en hoe kan ik bijdragen aan de groene transitie?”

Met Groene planeet, groene zorg willen de auteurs absoluut geen ‘groenekousenkerk-vibe’ uitstralen, maar een boodschap van hoop en verbinding. Bovendien pretenderen ze niet alles te weten. “Wel hopen we dat de lezer de handvatten kan toepassen en met eigen verbeteringen komt. Zo zetten we gezamenlijk onze schouders eronder”, aldus Luykx. “Zorgverleners kunnen zowel hun eigen sector verduurzamen als de maatschappelijke beweging aanjagen met gezondheid als argument”, voegt Brakema toe. Gommers voegt daaraan toe: “Elk klein steentje draagt bij aan een duurzame sector en samenleving. Stel het dus niet uit en probeer gewoon. Doe wat je kan, wees daar trots op en vier de successen.”