De verschillende aandoeningsgerichte organisatievormen zijn multidisciplinaire projectteams, een matrixorganisatie, integrated practice units (IPUs) of een zelfstandig behandelcentrum (zbc), met of zonder de keten.

Integrated practice units

Paul van der Nat, programmamanager in het St. Antonius Ziekenhuis en als onderzoeker verbonden aan het Radboudumc vertelt over de introductie van value based healthcare in 2006 door Michael Porter. “Hij schetste een theoretisch ideaalplaatje: je moet uitkomsten van zorg meten en de zorg er omheen organiseren. Een zorginstelling moet je daarbij organiseren in IPUs.”

Van der Nat schetst hoe dat er in de praktijk uit zou zien: “Als je een ziekenhuis organiseert in IPUs, krijg je een organisatiestructuur die is opgebouwd rondom aandoeningen in plaats van rondom afdelingen en specialismen. Bijvoorbeeld een IPU voor borstkanker, een IPU voor prostaatkanker, een IPU voor longkanker, etc. Die oncologische eenheden kan je dan weer groeperen in een oncologiecentrum. Binnen een IPU heb je een team dat integraal verantwoordelijk is voor alles rondom een specifieke patiëntengroep. Niet alleen kwaliteit van zorg, maar ook financiën, productie, logistiek en HR.” Op zo’n manier een Nederlands ziekenhuis organiseren zou volgens Van der Nat een grote reorganisatie vergen. “Er zijn nog geen voorbeelden waar het gelukt is, er zijn wel organisaties die in de buurt komen.”

Multidisciplinair projectteam

In de praktijk ziet Van der Nat de vorm waarbij men projectmatig met waardegedreven zorg aan de slag gaat het vaakst. “Bij het voorbeeld van borstkanker komt dan een multidisciplinair projectteam van onder andere chirurgen, internisten, radiologen, verpleegkundigen en data-analisten periodiek bij elkaar om te kijken hoe goed ze het doen, en hoe ze de zorg kunnen verbeteren.”

Matrixorganisatie

Het nadeel is dat betrokkenen dit vaak in de avonduurtjes erbij doen en dat mandaat en draagvlak vaak beperkt blijven. Er is ook een tussenvorm genaamd ‘matrixorganisatie’, waarbij de formele verticale lijnen van een organisatie in stand blijven, maar verantwoordelijkheden voor specifieke patiëntengroepen hier dwars doorheen gaan. Van der Nat ziet dat verschillende ziekenhuizen daarmee aan het experimenteren zijn.

Zbc

Door nóg verder te gaan dan een IPU binnen een instelling ontstaat er binnen of buiten de muren van een ziekenhuis een zelfstandig behandelcentrum (zbc) gericht op een specifieke patiëntengroep met een eigen verantwoordelijkheid, rvb en eigen onderhandelingen met zorgverzekeraars. “Dat is de meest extreme variant”, stelt Van der Nat. “Die komt nog niet vaak voor. Voorbeelden zijn de Martini Klinik in Duitsland rondom prostaatkanker en Diabeter in Nederland rondom diabeteszorg. Het verschilt in hoeverre dit soort organisaties ook alle eerste- en tweedelijns zorg in huis hebben.”

Behoefte

Koomans: “Het is interessant dat organisaties roepen dat iets te willen met waardegedreven organiseren. Het is een ultieme hulpvraag van professionals, maar zij zien barrières waardoor het niet van de grond komt. Uit een steekproef zien we duidelijk dat er behoefte bij de zorgprofessional ligt. We moeten dus de randvoorwaarden creëren om dit te kunnen faciliteren.”

Handreiking

Die biedt Linnean. “Linnean geeft de Nederlandse teams een handreiking door te vragen in welke van de acht archetypen ze staan en hoe bewust die keuze is”, zegt Michèle van der Kemp, consultant op het gebied van waardegedreven zorg in binnen- en buitenland. “Projectteam, matrix, IPU of zbc zijn de vier varianten met of zonder de keten, dus dat maakt in totaal acht keuzemogelijkheden. Op basis van dat inzicht kunnen ambities geformuleerd worden en taken verdeeld, op team- én organisatieniveau”. Van der Nat vult aan: “Wij proberen een taal te creëren om over deze onderwerpen te praten. Een term als aandoeningsgerichte organisatievormen helpt ziekenhuizen om hierover na te denken.”

Eigen kracht benutten

Vbhc-expert Maarten Koomans startte al in 2008 met waardegedreven zorg in Nederland, hij is voorzitter van de Linnean-werkgroep ‘Aandoeningsgerichte organisaties’ (AGOs). “Zorgprofessionals zijn enorm gedreven met hun werk bezig en doen, zonder dat ze het doorhebben, vaak al veel aan waardegedreven zorg. Als je verder wilt komen, moet je voor jezelf snappen hoe je de eigen kracht het beste kan benutten. Het classificeren in dit soort organisatiemodellen geeft je daarmee een handreiking. Als er meer formeel gezag nodig is, dan werkt een matrixorganisatie beter dan een projectteam. Het is niet een ver-van-mijn-bed-show, maar een enorme hulp!”

Versnelling in verbetering

Van der Kemp: “Wanneer een organisatie van projectteams naar teams in een matrixorganisatie gaat, zien we dat hoe meer mensen zich verantwoordelijk voelen en meer plezier hebben in hun werk. Dat geeft een versnelling in verbetering voor de zorgprofessionals.” Van der Kemp ziet natuurlijk ook een meerwaarde van waardegedreven werken voor de patiënt: “De patiënt wordt nu soms van het kastje naar de muur gestuurd. Als je de matrix in gaat, kom je als patiënt aan in één team. In een IPU krijg je het gevoel dat je in een ‘one-stop-shop’ bent. Ouderwetse adagia vallen weg als je samen verantwoordelijk bent.”

Focus

De zorgorganisatie is echter veel traditioneler ingesteld dan waardegedreven teams, besluit Van der Kemp. “Het is moeilijk om horizontaal te organiseren. Ik hoor vaak multidisciplinaire teams die geheel verantwoordelijk zijn voor de uitkomsten van een patiëntengroep. Ze moeten echter jaarplannen inleveren via de monodisciplinaire ‘verzuilde’ vakgroep. Dan gaat de kanteling niet lukken. Waar ligt de focus? Je moet hiervoor echt duidelijke kaders scheppen vanuit het bestuur. Laat het daarna gebeuren bij de klinische teams. Want die energie en passie is er zeker.”