“Samen beslissen komt voort uit het groeiende besef dat er in de zorg veel minder zeker is dan we dachten. Technisch-medische ontwikkelingen zijn toegenomen waardoor er meer te kiezen valt en evidence based medicine maakt duidelijk dat sommige behandelingen die al lang worden verricht minder effectief zijn dan gedacht. Omdat we steeds meer kennis krijgen over wat echt werkt, wordt expliciet duidelijk wat we niet weten. Artsen worstelen daar mee. Enerzijds zijn ze zich bewust van die wetenschappelijke onzekerheid, anderzijds willen ze patiënten zo goed mogelijk informeren. Ook over wat ze nog niet met zekerheid weten. De patiënt krijgt dan informatie op zijn bord die niet eenduidig is. Ook dat maakt onzeker en onzekerheid is een soort onderstroom die communicatie ingewikkeld maakt.”
Waar kan het misgaan in het samen beslissen gesprek tussen arts en patiënt?
“Wat het onder andere moeilijk maakt is dat de arts communiceert over consequenties van behandeling op groepsniveau. De patiënt daarentegen zit op het niveau van begrijpen van informatie en persoonlijke onzekerheid; wat betekent die informatie voor mij? Wat zijn daarvan de consequenties voor mij? Dat blijft een beetje ongewis en toch moet op basis daarvan een beslissing worden genomen. Ook kan erbij samen beslissen onduidelijkheid ontstaan over ieders rol in het nemen van een beslissing. Soms zien we in spreekkamergesprekken dat de arts probeert de patiënt te betrekken in de besluitvorming door uitspraken te doen als ‘de keuze is aan u’, ‘het is belangrijk wat u daarvan vindt’ of ‘uw mening geeft de doorslag’. Daarmee wekt hij de indruk – wat past bij samen beslissen- dat de patiënt daar echt een rol in heeft. Maar in hetzelfde gesprek doet de arts ook uitspraken over wat hij de beste optie vindt en aanraadt, wat dan weer in tegenspraak is met die rol van de patiënt in de beslissing. Die onduidelijkheid zaait verwarring bij de patiënt.”
Wat verwacht u van mij?’ is een vaak gehoorde vraag van een arts. Soms roept deze weerstand op, omdat de verwachting dat een arts je helpt met een medisch probleem voor de hand ligt.
“Dat die vraag door patiënten soms zo wordt opgevat snap ik, dat geeft ook meteen aan hoe ingewikkeld communiceren is. Toch is het een belangrijke vraag. Ondanks dat een patiënt zichzelf niet als expert beschouwt, durf ik te stellen dat er geen patiënt is die niet van tevoren een beeld heeft van wat een arts gaat doen, waar de oplossing ligt of waar hij hoopt dat die ligt. Dat is relevante informatie voor een arts. Als de arts daarop doorvraagt ontstaat er een gesprek over wat er mogelijk is en is de kans groter dat de patiënt tevreden de deur uitgaat. Om miscommunicatie te voorkomen, helpt het om expliciet te zijn, zodat veronderstellingen en verwachtingen van patiënt en arts iets duidelijker worden. “
Hoe moet de arts met zijn wetenschappelijke onzekerheid omgaan?
“Het besef dat je niet alles weet en dat dit een integraal onderdeel is van je consult, is al een enorme winst. Artsen worden over het algemeen helemaal niet opgeleid om met onzekerheid om te gaan, ze worden geacht alle antwoorden te weten. Voor oudere artsen is dit misschien nieuw, maar het gedachtengoed dat je patiënten betrekt bij beslissingen die hun aangaan, zit al jaren in het onderwijs van het Amsterdam UMC en veel artsen zijn er al vertrouwd mee. Wat werkt naar de patiënt toe is onzekerheid bespreekbaar te maken, dan haal je het ongemakkelijke ervan weg. Bijvoorbeeld door te zeggen dat je helaas niet alle antwoorden hebt, maar dat je op basis daarvan samen met de patiënt een beslissing neemt en dat je hem daarin begeleidt. Op die manier kun je mensen voorbereiden op onzekere uitkomsten en teleurstellingen en onrealistische verwachtingen voorkomen.”
Hoe maakt een arts een afweging over wat hij wel en niet vertelt?
“Dat is het onderwerp van een onderzoek dat we opstarten. Het is namelijk iets wat artsen best ingewikkeld vinden en toch elke dag moeten doen. Leidinggevend hierin is dat de WGBO zegt dat je patiënten moet informeren over onder andere behandelopties, de consequenties daarvan en de mogelijkheid af te zien van een behandeling. De afweging hoe gedetailleerd je dat vervolgens doet beslaat een hele bandbreedte, waarbij de arts zich baseert op klinische ervaring en inschattingen van wat de patiënt op dat moment nodig heeft. Onze tip is vragen te stellen: wat weet de patiënt al, met wat voor kennis komt hij binnen? Klopt die kennis of moet je iets corrigeren of aanvullen? En vindt aansluiting met de patiënt; aan welke informatie heeft hij behoefte, wat wil hij weten, maar wat ook niet? Dat is maatwerk.”
