In hoeverre komt samen beslissen door verpleegkundigen in de praktijk en in opleidingen voor?
“Als grootste beroepsgroep van de zorg spelen verpleegkundigen en verzorgenden een belangrijke rol in de beweging naar passende zorg middels samen beslissen. Samen beslissen wordt echter per organisatie nog sterk verschillend toegepast en is afhankelijk van het beleid en de besluiten van managers en bestuurders.
Ook in opleidingen en na- en bijscholing wordt er in uiteenlopende mate aandacht besteed aan samen beslissen. Uit onderzoek van Regioplan en het Nivel blijkt dat minder dan de helft van de opleidingsplannen samen beslissen expliciet benoemd. Zo zijn competenties vaak onduidelijk beschreven of is samen beslissen verweven met andere vakken, zoals communicatie of beroepshouding. Gelukkig zijn de curricula herzien en vernieuwd, maar het duurt nog jaren voordat de nieuwe generatie verpleegkundigen met samen beslissen aan de slag gaat. Bovendien vraagt samen beslissen in opleidingen om een paradigmashift. Opleiders moeten niet alleen aandacht besteden aan attitude, maar ook aan de rol van de verpleegkundige in het multidisciplinair overleg (MDO), dossiervorming bij contactmomenten die relevant zijn bij samen beslissen, advanced care planning en onvrijwillige zorg.”
Op welke hobbels stuit de beroepsgroep?
“Voor veel verpleegkundigen is de rol bij samen beslissen onduidelijk. Ze denken vaak dat samen beslissen een apart vak is en niet een continu proces. Maar dat is het wel. Ook is de kern van samen beslissen niet helder. Uit recent onderzoek, dat mede in opdracht van V&VN is uitgevoerd, blijkt dat 71 procent van de bevraagde verpleegkundigen de term kent, maar het begrip van de inhoud wisselt. Uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat verpleegkundigen vaak onbewust bekwaam zijn en samen beslissen al toepassen zonder dat ze het weten. Samen beslissen zit namelijk ook in de vraag hoe laat iemand wil opstaan, wat iemand wil eten of moment van ontslag bepalen. Dat moet nog worden herkend.
Een ander vraagstuk betreft hoe samen beslissen er in verschillende contexten eruit ziet. Bijvoorbeeld bij het nemen van snelle beslissingen op de intensive care, bij kinderen, anderstaligen of wanneer een oudere het niet begrijpt. Samen beslissen ziet er in veel situaties anders uit. Hoe doe je dat? Die vraag ligt voor alle sectoren op tafel. Tot slot is het systeem niet ingericht op samen beslissen. Gedeelde besluitvorming vraagt afwijken van protocollen. In hoeverre kan een verpleegkundige dat doen in het belang van de patiënt? En wat vindt de verzekeraar daarvan, die protocollen vergoedt?”
U bent projectleider Samen beslissen, Scholing en Opleiding namens de V&VN binnen het programma Uitkomstgerichte zorg. Welke opdracht kreeg u mee?
“De opdracht was helder: ontwikkel een competentieset waarin staat wat samen beslissen van verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten vraagt en zorg dat het in de basisopleiding en bij- en nascholing voldoende geïmplementeerd en geborgd wordt. Bij dit proces zijn we met ruim tachtig verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en opleiders van alle niveaus in gesprek gegaan. Wat moet iemand kunnen? Waar hebben we het over bij samen beslissen en hoe ziet het er in de praktijk uit?
Toen de sets klaar waren, hebben we onderzocht wat we daarvan terugzien in het onderwijs. Tegelijkertijd hebben we interviews gehouden met best practices over de hiaten en adviezen. Ook zijn alle landelijke onderwijspartijen bevraagd over de landelijke richtlijnen en hoe we samen beslissen explicieter kunnen maken. Wat er ontbreekt aan onderwijsmateriaal, was de derde stap. Daaruit bleek dat de kern van samen beslissen in veel onderwijs ontbrak. Daarom is er een onderwijspakket met een e-learningmodule, posters en kennisclip over samen beslissen en interdisciplinaire samenwerking voor verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten gemaakt. Op 29 juni organiseren V&VN, de FMS en de NFU de landelijke werkbijeenkomst Samen beslissen: zo doe je dat!”
Wat is de rol van de verpleegkundige bij samen beslissen?
“Samen beslissen speelt een belangrijke rol bij verpleegkundige interventies en de dagelijkse zorg. Ten tweede heeft de verpleegkundige of verpleegkundig specialist een belangrijke rol als sparringpartner in het multidisciplinair overleg (MDO). Verpleegkundigen hebben vaak veel meer informatie door de dagelijkse zorgmomenten dan een arts. Ten derde vervult de verpleegkundige een rol als besliscoach van de patiënt. Verpleegkundigen kunnen patiënten helpen door naast hen te staan, benodigde informatie aan te reiken en te bespreken. En de verpleegkundig specialist is uiteraard ook behandelaar en ook dan is samen beslissen essentieel.”
Welke kans biedt samen beslissen voor de positie van de verpleegkundige?
“Samen beslissen is een kans voor leiderschapsontwikkeling en verpleegkundig zeggenschap. Verpleegkundigen staan het dichtst bij de patiënt en hebben waardevolle informatie in te brengen tijdens het MDO. Tijdens het MDO kan de verpleegkundige als ‘advocaat’ de wensen en belangen van de patiënt behartigen. Dit wordt echter nog niet altijd toegepast of de bijdrage van de verpleegkundige in het gesprek met de arts is klein. In het UMCG wordt gewerkt met roulerend voorzitterschap. Daar leidt de bijdrage van de verpleegkundige soms tot andere behandelbesluiten. Die rol als pleitbezorger draagt bij aan ons werkplezier. Samen beslissen past verpleegkundigen als een maatpak. Om dat te promoten hebben we vaandeldragers en teams nodig die laten zien hoe het moet.”
Eind 2023 loopt Samen beslissen, Scholing en Opleiding binnen het programma Uitkomstgerichte zorg ten einde. Hoe ziet het vervolg eruit?
“De volgende stap is verankering. Zowel in richtlijnen als in opleidingen en toepassing door zorgverleners en de patiënt. Het materiaal is klaar, nu is het tijd om samen beslissen in de dagelijkse praktijk te gaan toepassen. Dat vraagt tijd, rolmodellen, experts, lectoren en onderzoek om verpleegkundigen te begeleiden bij het toepassen van samen beslissen op de werkvloer. Bovenal moet samen beslissen bij iedereen op de agenda blijven staan.”
