Transactioneel leiderschap is in opmars: managers belonen medewerkers voor bepaalde prestaties of hun loyaliteit. Dit heeft een keerzijde. “Als je medewerkers aanstuurt door te appelleren aan hun eigenbelang, krijgen zij meer begrip voor berekenend gedrag”, vertelt Janka Stoker, hoogleraar Leiderschap en organisatie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Stoker en haar collega’s onderzochten dit door drieduizend mensen scenario’s voor te leggen. Bijvoorbeeld over een raad van bestuur die zichzelf een salarisverhoging van dertig procent geeft, terwijl de organisatie moet bezuinigen en mensen ontslaat. “We dachten zelf vooraf: nou ja, gaat dit niet wat ver? Maar er bleek heel wat begrip voor te bestaan”, zegt Stoker. En daarbij tonen medewerkers van een transactionele manager meer begrip dan andere werknemers.

Prestatiebonus

Stoker pleit voor een herbezinning op transactioneel leiderschap. “Uiteindelijk wil je dat medewerkers het grotere belang dienen.” Ze noemt de Groningse politie als voorbeeld. Deze loopt waarschijnlijk de prestatiebonus over 2007 mis die het ministerie van Binnenlandse Zaken uitkeert als er genoeg verdachten zijn gearresteerd. De agenten zijn te druk geweest met de pyromaan die huishield in de regio. “Gelukkig heeft de politie ervoor gekozen toch die pyromaan te zoeken. Maar het is duidelijk waar een te sterke sturing op prestaties toe kan leiden. Je stimuleert dat mensen denken: ik moet eerst mijn honderd arrestaties verrichten.”

Gezondheid

Zorgorganisaties, met hun vele professionals, moet je volgens Stoker zeker niet op deze manier aansturen. “Professionals hebben eigen waarden. Tegen hen moet je niet zeggen, tot op de komma: ‘Je moet zoveel operaties doen dit jaar.’ Je kunt ze veel beter aanspreken op het uiteindelijke doel, de gezondheid van de patiënten.” Dat vraagt niet om transactioneel, maar transformationeel of inspirerend leiderschap. Ofwel: “Mensen met je visie inspireren, en ze er juist toe brengen het organisatiedoel voorop te stellen.” (Zorgvisie – Krista Kroon)