Een kwart tot de helft van de zorguitgaven gaat naar vermijdbare (chronische) ziektes. Een bekende en gezaghebbende studie, in 2020 gepubliceerd in The Lancet, stelt het percentage voor de Verenigde Staten op 27 procent van het geld gaat naar vermijdbare ziektes. “Ik denk dat ronde de 30 procent een goede schatting is voor Europa, want er zijn zo veel factoren die meespelen”, zegt de Deense preventie-expert Bogi Eliasen.

Bogi Eliasen en Movement Health 2030

De directeur gezondheid van het Copenhagen Institute for Future Studies, een onafhankelijke not-for-profit denktank, is een van de initiatiefnemers van Movement Health 2030. De beweging, gestart in 2018, bestaat uit de 30 tot 35 van de invloedrijkste onderzoeksinstituten en ziekenhuizen in de Scandinavische landen. In 2030 moet de helft van zorguitgaven gerelateerd zijn aan preventie. Dat is de samen geformuleerde ambitie van de beweging, die politici adviseert. Is dat niet erg ambitieus? “Ik vind dat je op de sterren moet mikken, ook als je weet dat je op de maan zult landen. Ook al realiseren we maar 10 procent, dan nog zou dat een enorme impact hebben.”

Leren van Scandinavië

De Scandinavische landen (Zweden, Noorwegen, Denemarken, Finland en IJsland) zijn bezig met een enorme transitie naar preventie. Want net als in andere Westerse landen, ligt de focus nog vooral op ziekte. De hele organisatie van het zorgstelsel is gericht op mensen toegang geven tot medische zorg zodra ze ziek worden, legt Eliasen uit. “Van preventie van ziekte komt in zo’n stelsel dan niet veel terecht, want de zorg komt pas in actie als mensen ziek zijn. Als je een dokter nodig hebt, moet iedereen in gelijke mate toegang toe hebben.”

Focus op ziekte

De focus op ziekte is volgens Eliasen historisch goed verklaarbaar. “Zo’n honderd jaar geleden hadden we nog geen eens functionerende zorgstelsels. De helft van de mensen die destijds in het ziekenhuis kwam, ging dood. Waarom ze stierven, wisten we niet. Waarom de andere helft van de mensen overleefde, dat begrepen we ook niet.”

Levensverwachting stijgt

Vaccinatie, standaardisatie, protocollen en systematisch werken hebben het niveau van de medische zorg in de Westerse wereld enorm opgekrikt. Maar de vooruitgang is nogal eenzijdig gericht op externe bedreigingen van de gezondheid: besmettelijke ziektes en ongelukken die mensen ziek maken. Die aanpak was heel succesvol. “Was de gemiddelde levensverwachting anderhalve eeuw geleden zo’n dertig jaar, nu ligt die op ongeveer tachtig jaar. Maar de piekleeftijd is nog steeds hetzelfde: ruim 110 jaar. Die mensen worden dus niet zo oud door het zorgstelsel, maar doordat zij het zorgstelsel niet nodig hebben.”

Ziektelast en ongezonde levensjaren

Moderne Westerse mensen behalen dus een hogere gemiddelde leeftijd, maar die extra jaren zijn ze ook zieker. Eliasen: “We worden weliswaar ouder, maar de ziektelast neemt ook toe doordat we meer ongezonde levensjaren hebben. Waarom accepteren we dat? Als we ouderdom willen met kwaliteit van leven en welbevinden, waarom programmeren we onze zorgstelsels dan niet op meer gezonde levensjaren?”

Kostbaar levenseinde

Sterker nog, veel van het geld dat we besteden aan zorg gaat naar het levenseinde van mensen. “Dat is zo inefficiënt”, vervolgt Eliasen, ”want mensen zijn vlak voor hun levenseinde nauwelijks meer te helpen. Bovendien is de zorg in die levensfase peperduur. We besteden zo veel geld aan de wanhopige laatste weken of maanden. Met waardige zorg heeft dat niet zo veel meer te maken, want we stoppen patiënten vol met medicijnen en allerlei slangen die het lichaam ingaan. Kunnen we niet beter inzetten op een waardiger levenseinde met minder zorg?”

Preventie

“Waarom zetten we dat geld niet in een eerdere levensfase in om mensen gezond te houden?”, vraagt Eliasen zich af. “Mijn pleidooi is niet om minder geld in de gezondheidszorg te stoppen, maar op een eerder moment in het leven inzetten om mensen gezond te houden. Dan kun je met hetzelfde geld dat je nu aan één persoon besteedt, misschien wel duizend mensen gezond houden.”

Minder vaak en lang ziek

De last van ziekte verminderen. Dat ziet Eliasen als de belangrijkste opdracht van de gezondheidszorg. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen minder vaak en minder langdurig ziek worden? “We kunnen niet veranderen, als we ons manier van denken niet veranderen. Iedereen is voor preventie, maar bijna niemand doet echt wat.”

Onnodig ziek

In de westerse samenleving zijn veel mensen onnodig ziek. “We hebben in het Westen een manier van leven die chronische ziekte faciliteert. Door inactiviteit, slaaptekort, te weinig beweging, ongezond voedsel en mentale druk worden mensen ziek. We komen pas in actie als mensen ziek zijn. Zo’n 30 procent van de ziektelast is vermijdbaar als we op tijd acteren met alle kennis die we hebben.”

Chronische ziektes afremmen

Veel winst valt dus te behalen bij de aanpak van chronische ziektes, want in de westerse wereld wordt 80 tot 85 procent van de ziektelast veroorzaakt door chronische ziekten. “De chronische ziektes hangen voor een belangrijk deel samen met leefstijl. Kunnen we dan met al onze kennis en techniek het tempo van gezondheidsverlies afremmen? En kunnen we wellicht de komst van de tweede chronische ziekte voorkomen? Want die zorgt vaak voor de grootste achteruitgang qua gezondheid. Het is niet voldoende om alleen medicijnen te geven aan chronisch zieken. Je moet ze ook helpen met hun omgeving, gezond voedsel, inrichting van de stad en schuldenproblematiek. Speciale aandacht moet je daarbij geven aan mensen met een lage sociaaleconomische status.”

Voorspelbaarheid chronische ziektes

Veel chronische ziektes zijn voorspelbaar. “Van de mensen die nu chronische cardiovasculaire ziektes hebben, konden we die twintig jaar geleden al zien aankomen. Als je niet goed omgaat met diabetes, leidt dat tot cardiovasculaire ziektes en dementie. Kunnen we eerder ingrijpen, zodat we de ziektelast kunnen verminderen? Misschien kunnen we screenings doen waarmee het ziekteverloop beter in beeld komt. Misschien kunnen we met sociale interventies de snelheid van de chronische ziekte afremmen?”

Digitalisering van zorg

Een uitdaging ziet Eliasen in de digitalisering van zorg. Hoe introduceer je digitale data en hulpmiddelen in het zorgstelsel? Zo maar digitale data en hulpmiddelen gebruiken in een niet-werkend zorgstelsel, lost in zijn ogen niets op. “Je moet eerst een duidelijk beeld hebben van wat een digitaal zorgsysteem eigenlijk is. Welke rol heeft het ziekenhuis in de toekomst nog? De kunst is om veel ziekenhuiszorg naar huis te verplaatsen. De eerste stap is daarom monitoren en automatiseren van chronische ziektes.”

Tech-giganten en data

Digitalisering van zorg gaat alleen werken als mensen bereid zijn om hun persoonlijke gezondheidsdata te delen. De grote Tech-giganten van Silicon Valley, China en India hebben dat goed begrepen, ziet Eliasen. “Die werken allemaal met diensten gericht op individuen. Mensen geven bijvoorbeeld informatie door over hun gezondheid via hun iPhone aan Apple. Ze geven gezondheidsinformatie aan de Tech-bedrijven, omdat ze er zelf ook baat bij hebben. Maar daarmee geven wij als samenlevingen de meerwaarde om te leren van die persoonlijke gezondheidsdata dus aan Tech-bedrijven. De gezondheidszorg zou mensen moeten verleiden zelf gezondheidsdata te verzamelen en te delen, op zo’n manier dat ze er ook zelf baat bij hebben.”

Realistische gezondheidsdoelen

Eliasen zou graag zien dat landen realistische gezondheidsdoelen formuleren rond ziektelast. “In 2030 zou de ziektelast voor een specifieke chronische ziekte niet een bepaald doel mogen overschrijden. Het primaire doel moet niet toegankelijkheid tot het ziekenhuis zijn, maar hoe je mensen zo lang mogelijk gezond houdt.”

Deel 2 van het interview met Bogi Eliasen verschijnt volgende week.