Dit weekend bevond ik mij op straat in een levendige discussie met buurtbewoners over de coronacrisis. Waar de een opwierp dat het tijd wordt voor een stevig onderzoek naar wat er allemaal fout is gegaan, vond de ander dat we ons vooral moeten richten op de kansen die de crisis biedt. Toen de gemoederen wat verhit raakten, vond ik het tijd om mij weer te richten op het wieden van het onkruid in de voortuin.

En toch was dit meer dan het begin van een buurtopstootje. Want deze tweedeling – kans en schuld – is steeds prominenter te lezen en te beluisteren in kranten, op tv en social media. Waar je enerzijds digitaal wordt bedolven onder de ‘10 Essentials’ om deze crisis optimaal te benutten, komt anderzijds de blame game goed op stoom. Met als aangewezen schuldigen, afhankelijk aan wie je het vraagt: Chinese voedselmarkten, de WHO, een zwak EU, 5G, ongelijkheid in de samenleving, marktwerking in de zorg.

Uit balans

Voor beide kanten is iets te zeggen. Want natuurlijk biedt een crisis een uitgelezen kans om zaken ter discussie te stellen en te verbeteren. En vanzelfsprekend moeten sleutelspelers zich verantwoorden over hun keuzes en acties, zeker als de impact zo groot is. Alleen lijken, net als bij mij in de straat, discussies wat uit balans. Het is zaak om een ‘negativity bias’ (Baumeister et al., 2001; Rozin & Royzman, 2001) te voorkomen, waarbij potentiële verliezen en schuld zwaarder worden gewogen dan mogelijke kansen.

Zoals bekend uit onderzoek belemmert teveel focus op schuld, het leerproces na de crisis.  Simpelweg omdat mensen, uit angst, minder geneigd zijn te delen wat ze weten over wat er gebeurd is. Uit meer dan 20 interviews die Helene Wüst en ik de afgelopen weken met zorgbestuurders hebben gevoerd, komt deze tragische spagaat naar voren. Zorgbestuurders geven aan te moeten handelen, terwijl er weinig informatie is en een stuwmeer aan ingewikkelde keuzes en dilemma’s. Ze zijn optimistisch over hoe deze crisis de zorg structureel kan verbeteren, maar vrezen tegelijkertijd de guillotine. Kortom: als de schuldvraag nu teveel zuurstof krijgt, bestaat het risico dat de winst van deze crisis verdampt.

Evenwichtig evalueren

Hoe dan wel? Evenwichtig evalueren, waarin kans en schuld in balans zijn, lijkt de oplossing. Maar dat is niet eenvoudig. Want deze crisis brengt een intense opwinding met zich mee waardoor controverse over de terugblik door belanghebbenden, beroepsgroepen, zorgorganisaties en beleidsadviseurs onontkoombaar is.

Waar de één tekorten aan beschermingsmiddelen als een incident met kansen voor verbetering bestempelt, ziet de ander het als een symptoom van een onderliggende kwaal. En dat sommigen harder worden getroffen door de coronacrisis dan anderen legt de één uit als pech en de ander als resultaat van politieke keuzes. Kortom: de bril, het instrument en het kader waarmee je evalueert bepalen mede de antwoorden die je krijgt.

Wie ziet wat waarom?

Daarom is het cruciaal voor een evenwichtige evaluatie om bij de start te bepalen wie wat waarom ziet bij het beoordelen van deze crisis (Schön & Rein, 1994; Bovens & ’t Hart, 1996). In welke mate zijn degenen die evalueren zich bewust van hun eigen aannames, in staat om deze opnieuw te beoordelen, gevoelig voor de context, transparant over hun argumentatie en in staat om echt een pluralistisch debat te voeren?

Laten we in deze overgangsfase van de crisis de schuldvraag nog parkeren en inzetten op het zorgvuldig selecteren van de juiste personen, kaders en instrumenten voor evaluatie, die recht doen aan het handelen van zorgprofessionals en -bestuurders. Daarmee krijgen zij die in frontlinie staan de ruimte om zonder angst de beste zorg te leveren én uit deze crisis diepgaande lessen te trekken voor de zorg van morgen.

Relinde de Koeijer, programmadirecteur Academische Leergang Zorgmanagement bij Erasmus Centrum voor Zorgbestuur