In het artikel wensen boze medewerkers hun ex-bestuurders een plekje in de rij bij de voedselbank. Op zich begrijpelijk als je leest dat zij zelf hun schoonmaakhandschoenen moesten betalen, terwijl intussen miljoenen euro’s in onbruikbare digitalisering van zorg en 136 adviesbureaus werden gepompt. De teneur in de pers is dat de megalomanie van zorgbestuurders en hun toezichthouders afgestraft moet worden. Mogelijk zelfs door hen financieel aansprakelijk te stellen voor het failliet van de organisatie. Zij worden als evidente daders neergezet en uitvoerende medewerkers en cliënten fungeren als slachtoffer. Of dat in deze situatie terecht is zal nog nader worden onderzocht, maar het publieke vonnis is geveld.

Gebrek aan tegenwicht

Bestuurders en toezichthouders van grote zorgorganisaties staan voor een uitdaging van formaat. Hun polsstok blijkt niet altijd lang genoeg. Toch proberen zij vooral het hoofd te bieden aan de complexe vraagstukken in de hedendaagse zorg. Besluiten die achteraf worden gehekeld kunnen op het moment van beslissen rationeel en toekomstbestendig lijken. Maar te vaak worden ze eenzijdig genomen. Er is een chronisch gebrek aan tegenwicht. Dat terwijl van de ruim 1 miljoen mensen die in de zorg werken slechts een miniem percentage bestuurder of toezichthouder is. Hoe komt het dat zij zo weinig stem lijken te hebben?

In een grote organisatie ontstaan al snel hiërarchische lagen met het risico dat bestuurders ver af komen te staan van de dagelijkse zorg en de medewerkers die deze verlenen. Bovendien worden bestuurders in een maalstroom van veranderingen buiten de eigen organisatie gezogen. Vaak roepen zij de hulp van externe adviseurs in om een frisse blik en grip te krijgen op de complexe werkelijkheid. Zorgprofessionals worden nauwelijks betrokken bij strategische besluiten, omdat die hun pet te boven zouden gaan. Ook ondernemings- en cliëntenraden hebben in de regel beperkte invloed.

Criticasters
Bestuurders zijn ook nog eens net mensen en omringen zich dus het liefst met gelijkgestemde zielen. Criticasters die de keerzijde van keuzes belichten is een kort leven beschoren. De stap naar een angstcultuur is snel gemaakt en daarmee wordt een klimaat voor ‘niet-geaarde’ besluiten geschapen. Medewerkers die ten einde raad met hun klachten bij de raad van toezicht aankloppen, worden linea recta terugverwezen naar de bestuurder met het argument dat deze de handen vrij moet hebben om impopulaire maar noodzakelijke veranderingen door te voeren. Daar valt best wat voor te zeggen, maar het mag nooit een excuus zijn om niet naar medewerkers te luisteren.

Wake up call
Het actuele schandaal is een blessing in disguise, mits opgepakt als wake-up call. Voor bestuurders en toezichthouders luidt die: zet je ogen en oren open voor de wijsheid in je organisatie, ook – of vooral – als die in kritiek is verpakt. Kritiek is immers een gratis advies. Weer een externe adviseur minder. Kritische medewerkers zijn betrokken medewerkers, ze kunnen je organisatie omhoog stuwen. Door naar hen te luisteren nemen je kansen op succes exponentieel toe en mocht je toch falen dan is het in elk geval een gemeenschappelijk gedragen falen en loop je een stuk minder risico.

Voor medewerkers luidt de wake-up call: bundel de krachten die in de wandelgangen aanwezig/voelbaar zijn en laat je niet door angst regeren. De baas is ook maar een mens. Dus open die mond als je het ergens niet mee eens bent of denkt dat het beter kan. Nu sta je sterk: zorgprofessionals zijn niet aan te slepen.

‘Genoeg,’ zegt mijn veertienjarige.