Er was alom verbazing toen Cordaan onlangs aankondigde alweer te stoppen met het principe van zelfsturing in de thuiszorg en de wijkverpleging. Verpleegkundigen en verzorgenden van de Amsterdamse zorgaanbieder zijn namelijk niet erg enthousiast over het functioneren van de zelfsturende teams. En dat terwijl zelfsturing volgens voorstanders niet alleen zou leiden tot meer efficiëntie, meer klantgerichtheid en minder overhead, maar ook tot meer arbeidsvreugde bij zorgmedewerkers.

Professionele autonomie op de werkvloer

Is het een trendbreuk? Botsen de mooie woorden over ‘eigen regie’ op de weerbarstige werkelijkheid, en gaan we het aanstonds wéér allemaal anders doen? Volgens André Brand, directievoorzitter thuiszorg bij Cordaan, ligt het genuanceerder. Cordaan gelooft nog steeds in meer professionele autonomie op de werkvloer, maar wil zelfsturing invullen op een manier die past bij de medewerkers.

Introductie zelfsturing ging verkeerd

Brand vertelt dat het al verkeerd ging bij de introductie van zelfsturing bij Cordaan, een aantal jaar geleden. ‘We hebben het destijds te snel doorgevoerd, zonder goed te vertellen waarom we het deden. Vrij plotseling werd een aantal ondersteunende taken die centraal waren geregeld, zoals bedrijfsvoering, planning en roostering, simpelweg bij de werkvloer neergelegd. Maar je kunt niet verwachten dat een traditionele, hiërarchisch ingestelde organisatie met meer dan 7.000 medewerkers daar van de ene op de andere dag in meegaat. Dat werkt alleen als je ervan overtuigd bent dat het werkt en het goed overbrengt. Maar door gebrekkige communicatie gingen medewerkers het opvatten als een verkapte bezuiniging.’

Behoefte aan een leidinggevende

Cordaan kwam er al snel achter dat zelfsturing op de werkvloer een eigen leven ging leiden. ‘Bij ons werken in de thuiszorg veel relatief laagopgeleide verzorgenden, met verschillende culturele achtergronden’, verklaart Brand. ‘Je kunt er niet omheen dat veel van die mensen gewoon behoefte hebben aan een leidinggevende. Ze kunnen of willen niet allemaal “eigen regie” voeren. En dat zorgde voor onevenwichtigheden in de wijkteams. Er ontstond een informele praktijk waarbij per team één persoon de administratieve taken op zich nam, zonder een duidelijk mandaat.’

Medewerkers waren ongelukkig

Toen duidelijk werd dat zelfsturing op weerstand stuitte, ging Cordaan uitvoerig in gesprek met de zorgverleners, individueel en in kleine groepjes. Het bleek dat veel medewerkers ongelukkig waren met alle nieuwe verantwoordelijkheden waarmee ze waren opgezadeld en dat ze niet meer het plezier uit hun werk haalden dat nodig was. Ze leverden liever gewoon zorg, zonder zich het hoofd te moeten breken over ‘randzaken’.

Splitsing van taken

Cordaan besloot daarop om binnen de wijkteams de zorginhoudelijke en faciliterende taken weer uit elkaar te halen. In de nieuwe opzet krijgen de teams één formele teamleider met een zorgachtergrond, die verantwoordelijk is voor zaken als administratie, planning en coördinatie. De rest kan zich concentreren op de zorg.

Tegelijkertijd blijft er volop ruimte voor zelfontplooiing en professionele autonomie. Grote besluiten worden genomen in samenspraak met de teams, en medewerkers worden aangemoedigd om mee te denken over de nieuwe organisatie. ‘We moeten de maatregelen dan ook niet interpreteren als het volledig terugdraaien van zelfsturing’, benadrukt Brand. ‘Ik geloof nog steeds in zelfsturing, maar ik denk dat zorgorganisaties soms te overhaast zijn meegegaan in de trend. Het is geen zaligmakend concept dat je overal op dezelfde manier kunt toepassen.’

Amsterdams Wijkverpleegkundig Collectief

Een andere vernieuwing bij Cordaan is de opzet van het zogenoemde Amsterdams Wijkverpleegkundig Collectief. De wijkverpleegkundigen die hierin zijn verenigd, staan los van de wijkteams en hebben ieder de eindverantwoordelijkheid voor circa vijftig cliënten. Zij zijn de feitelijke regisseurs van het zorgproces en opereren met een grote mate van autonomie. Volgens Brand kan het collectief nu al rekenen op grote belangstelling, vooral van hogeropgeleide verpleegkundigen, die afkomen op de vrijheid en professionele zelfstandigheid die ze in het collectief hebben. En dat is weer prettig voor Cordaan, in een tijd dat zorginstellingen zitten te springen om goede zorgprofessionals.

Goede mensen aantrekken

Brand beaamt dat het Wijkverpleegkundig Collectief voor Cordaan een mooi instrument is om goede mensen aan te trekken. Tegelijkertijd geeft de zorginstelling hiermee een eigen invulling aan het begrip zelfsturing. ‘Maar zelfsturing is een middel en geen doel’, benadrukt hij. ‘Ons doel is in de eerste plaats blije medewerkers die goede zorg leveren.’
(Door: Johan Faber)