De zorg staat onder forse druk. Er komt niet meer geld bij, maar het aantal patiënten neemt wel toe. Tegelijkertijd verlaten veel verpleegkundigen en verzorgenden het vak. Ligt de oplossing in nieuwe technieken? Hoe krijgt u medewerkers hierin mee? En hoe zit het met de betaalbaarheid en het rendement? Al deze ontwikkelingen vragen van bestuurders, managers, leidinggevenden in de zorg om compleet anders te denken en te doen. Waar jarenlang het credo ‘de patiënt staat centraal’ en ‘de juiste zorg op de juiste plek’ was, wordt dat steeds vaker: ‘de medewerker op de juiste plek en die weten te inspireren en stimuleren’. Dat betekent goed werkgeverschap en hard werken voor personeelsbehoud, zoals IC-hoofd Peter van der Voort vertelt in Zorgvisie.

Dienend leiderschap

Dit vereist leiders die niet alleen de dagelijkse operatie managen, maar ook een duidelijke visie en richting kunnen bieden. Ze moeten ruimte creëren voor creativiteit en innovatie en in staat zijn om medewerkers te motiveren en te empoweren. Dat vraagt om het beheersen van de principes van dienend leiderschap: de leidinggevende is dichtbij, maar blijft toch op gepaste afstand. De leidinggevende faciliteert en ondersteunt de medewerkers waar nodig. De leidinggevende geeft (gevraagd) advies, biedt een luisterend oor, coacht en is er gewoon voor het team.

Gedeeld leiderschap

Het vrij nieuwe concept van duaal leiderschap, ook wel gedeeld leiderschap, past ook goed bij het dienend leiderschap. Als medewerkers meer autonomie krijgen en sturing kunnen geven aan hun handelen, is de volgende stap dat leiderschap een gedeelde verantwoordelijkheid is binnen het team. Zeker bij de complexe problematiek waar de zorg voor staat kan duaal leiderschap in de zorg leiden tot onorthodoxe oplossingen en creatieve invalshoeken. Twee – of zelfs meer – weten meer dan één, nietwaar?

Duaal leiderschap

De vraagstukken waar de zorg voor staat, zijn vaak ook niet meer door één leidinggevende te dragen. De uitdagingen van deze tijd vragen om dialoog en meerdere stemmen, zeker als die organisatie-overstijgend zijn. Groningse bestuurders experimenteren bijvoorbeeld met een samenwerking in nieuwe stijl. Tegelijkertijd vraagt duaal leiderschap juist ook om persoonlijk leiderschap: het gevaar ligt anders op de loer dat iedereen verantwoordelijk is en daardoor niemand verantwoordelijkheid neemt. Ook vraagt de inrichting van het duaal leiderschap aandacht: medici en managers samen aan het roer heeft voor- en nadelen, zo blijkt uit onderzoek van Linda Muijsers naar de kracht en kwetsbaarheid van duaal bestuur.

Duurzaam leiderschap

Alsof de moderne leider niet al genoeg op haar (of zijn) bordje heeft, vragen medewerkers, cliënten en organisaties ook om leiders die verder kijken dan cijfers, roostering en de praktijk van alledag. We willen organisaties die zich onderscheiden op het gebied van duurzaamheid en werken aan bijvoorbeeld minder verspilling van voedsel of materiaal. Echte leiders hebben meestal ook geen strategie, maar een toekomstdroom. Ze willen impact maken op een domein, houden vast aan hun koers en weten anderen te enthousiasmeren.

Belangrijkste vaardigheid voor leiderschap

Neem dan ook tijd om je eigen leiderschapsvaardigheden onder de loep te neme, adviseert prof. dr. mr. Bas Kodden. Hij is hoogleraar Leiderschap & Managementontwikkeling, coördinator van het Centrum voor Strategie, Organisatie & Leiderschap en academisch directeur van diverse leiderschapsprogramma’s van Nyenrode Business Universiteit. ‘De belangrijkste compententie voor een leidinggevende is introspectie. Je moet tijd voor jezelf vrijmaken om te reflecteren op wie jezelf bent. Om energiek en vitaal te blijven om jouw team effectief te faciliteren, zodat zij het beste uit zichzelf kunnen halen.’

Klaar voor de storm

De komende tijd krijgen managers, bestuurders en leidinggevenden te maken met verschillende ontwikkelingen die naast elkaar lopen: technologieën transformeren de zorg en leiden tot nieuwe spelers en business modellen, in het zorgsysteem zit lucht voor innovatie om tot kwalitatieve en passende zorg te komen. Maar dat vraagt wel kennis van de actuele en toekomstige ontwikkelingen, en weten hoe in deze complexe realiteit toch mogelijkheden en kansen te ontdekken. Facilitator, coach, visionair en verbinder: de moderne manager is steeds vaker een flexibele duizendpoot.

tekst: Naomi van Esschoten