Afgezien van het patiëntleed, kunnen verpleegkundigen jaarlijks 5 miljoen euro zorgkosten besparen als zij in de helft van de gevallen stoppen met pleisters plakken op primair gesloten wonden. “Een enkel voorbeeld dat de noodzaak voor reflectie en de-implementatie van niet-zinnige zorg in het verpleegkundig vakgebied illustreert”, aldus Huisman- de Waal.

Grote impact

De dagelijkse handelingen van verpleegkundigen en verzorgenden beslaan soms wel twee derde aan handelingen waarvan het nut niet is aangetoond. “Daardoor kunnen verpleegkundigen als grote groep gezamenlijk een grote impact maken qua patiëntschade en leed, werkdruk, tijd en kosten.” Om die de-implementatiebeweging op gang te krijgen, zijn er diverse projecten van start gegaan. Het begon in 2008 met Rituelen in de zorg van V&VN. Vanaf dat moment zijn er mondjesmaat meer initiatieven bij gekomen, zoals Verstandige Keuzes, Beter Laten Lijst, Choosing wisely, Verstandig kiezen wondzorg, Beter zonder katheter en ZonMw- en lokale initiatieven.

Beter Laten Lijst

In 2016 lanceerde de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) in 2016 een Beter-niet-doen-lijst met 1.366 aanbevelingen voor specialisten. Een systematische inventarisatie van verpleegkundige handelingen die niet bewezen effectief zijn, ontbrak echter. In 2017 ontdekte Huisman- de Waal met een aantal collega’s in 125 richtlijnen 66 handelingen die verpleegkundigen beter kunnen laten. “Daarnaast hebben we verpleegkundigen en verzorgenden gevraagd wat zij zelf onnodige zorg vinden.” Het leidde tot een top 5 onnodige handelingen verpleegkundigen. Daaruit kwam onder meer het onnodig vaak controleren van vitale functies, het dagelijks zwachtelen en aantrekken van steunkousen en het overnemen van handelingen die de patiënt – eventueel na instructie – zelf kan verrichten.

Het contrast met het aantal aanbevelingen voor de specialist is groot. “Dat heeft ermee te maken dat de verplegingswetenschap relatief nog een jonge wetenschap is. We weten van heel verpleegkundige handelingen dus nog niet of ze effectief zijn. Ook daar is onderzoek naar nodig.”

Bewustzijn

Ondanks de voordelen, is het stoppen met niet-zinnige zorg niet zo snel gepiept. “Veel niet-zinnige zorg komt voort uit cultuur en rituelen.” Daarnaast leidt het voorschrijven van niet-effectieve verpleegkundige handelingen door een arts ook tot niet-zinnige zorg. “Op dat soort momenten is het belangrijk het gesprek aan te gaan met de arts om samen te kijken of de handeling op dat moment wel of geen passende zorg is.” Ook de werkomgeving kan veel invloed hebben. Als voorbeeld noemt de Huisman- de Waal de verbandkarren voor de wondzorg. “Als duurdere materialen voor het grijpen liggen, worden die vaker gepakt dan simpel gaas.”

Daarnaast toont onderzoek aan dat verpleegkundigen invullen wat een patiënt aan zorg wil, in plaats van dat ook daadwerkelijk te weten. “Terwijl patiënten juist meegaan in wat de professional vertelt over de best passende zorg.” Daarom begint de-implementatie volgens de onderzoeker met het creëren van bewustzijn en samen het gesprek aangaan over wat nou toegevoegde waarde van zorg is voor de patiënt.

Infographic

In de praktijk ziet Huisman- de Waal dat het aan een stuk kennis ontbreekt. Daarom zijn er diverse tools ontwikkeld, waaronder een infographic over De Beter Laten lijst en een aantal specifieke onderwerpen. “Daarin wordt uitgelegd waarom een bepaalde handeling onnodig is, hoe vaak het voorkomt en waarom het voorkomt.” Ook zijn er businesscases gemaakt die aantonen wat er aan patiëntleed en kosten bespaart kan worden en hoe verpleegkundigen hiermee aan de slag kunnen. “We willen mensen ermee prikkelen en aan het denken zetten, zodat het gesprek in de praktijk op gang komt.” En dat is inmiddels gebeurt. “De lijst kreeg landelijk veel aandacht en heeft ertoe geleid dat verpleegkundigen de eerste stappen hebben gezet.”

Beter zonder katheter

Als succesvoorbeeld noemt Huisman- de Waal het Doen of Laten project Beter zonder katheter. Uit onderzoek van het Amsterdam UMC blijkt namelijk dat 22 procent van de infusen geen medische indicatie heeft en dat 32 procent van de urinekatheters onterecht zijn. “Daarbij is een traject opgezet rondom onderwijs, klinische leiders en het geven van feedback. Ook zijn er posters en zakkaartjes gemaakt en evaluatiemomenten ingebouwd.” Daarnaast ging het Leernetwerk Beter Zonder Katheter van start voor verpleegkundigen en artsen. Inmiddels zijn 28 ziekenhuizen van de partij en worden tips en stappenplannen gedeeld via de leernetwerkbijeenkomsten. “Dit voorbeeld toont aan dat interventies opzetten op verschillende factoren werkt.”

Toekomstbestendige zorg

En zo zijn er nog veel meer projecten. “Een belangrijke randvoorwaarde bij de-implementatie is om rekening te houden met context specifieke factoren en hoe de rol van de verpleegkundige daarbij zo stevig mogelijk neergezet kan worden”, aldus Huisman- de Waal. “Zo hopen we steeds meer passende zorg te bieden die toekomstbestendig is, waarbij we met minder professionals de kwaliteit van de zorg hoog kunnen houden.”