Op de achtste Volantedag sprak Floortje Scheepers over vormgeving van en veranderingen in de geestelijke gezondheidszorg en welke instrumenten daarvoor beschikbaar zijn. “Psychische problemen zijn complex, het is geen duidelijk biologische probleem wat we eenvoudig kunnen oplossen.”

Complex systeem

Ingewikkelde systemen zoals de zorg vragen om een andere aanpak. “Kijk naar de problemen vanuit een complex systeem,” is dan ook het advies van Scheepers. Kenmerken van een complex systeem zijn onder andere dat het bestaat uit verschillende onderdelen met een onderlinge wisselwerking, het wordt beïnvloed door de omgeving of past zich hierop aan, het kent onzekerheden en organiseert zichzelf zonder leiding. “Als je hier vanuit gaat zijn andere strategieën nodig om de verandering die nodig is de goede kant op te krijgen.”

Beweging in plaats van actie

Het Integraal Zorg Akkoord (IZA) gaat volgens Scheepers vooral om actie, dat is een risico. “Er is veel geld om veranderingen mogelijk te maken, maar het moet snel gebeuren. Dat past niet bij de beweging die wij met de ggz voor elkaar moeten krijgen. Daar is meer rust, ruimte en tijd voor nodig.”

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de regioplannen en regiobeelden van het IZA. “Het is belangrijk om te kijken hoe de zorg in de regio wordt georganiseerd. Daarnaast zijn sessies nodig waarbij wij data interpreteren die daarvoor wordt gebruikt. Dan kunnen we op basis daarvan de juiste beslissing nemen.”

De problemen in de ggz zijn groot en er zijn veel factoren die meespelen. Dat kan ervoor zorgen dat mensen afhaken of verlammen, omdat zij niet weten waar te beginnen. Scheepers adviseert om te leren en verbeteren op micro-, meso- en macro-niveau. “Het is belangrijk dat bestuurders balanceren tussen de ‘ik’ en ‘wij’, verbinden en volgen. Als je bereid bent te verbinden kom je met kleine stapjes ook tot grote verandering.”

Boundary objects

Verandering krijg je door met elkaar in gesprek te gaan en door boundary objects te creëren, vertelt Scheepers. “Als het gaat om verandering is er vaak spanning omdat de kijk op problemen en oplossingen niet altijd gelijk zijn. Als je die spanning accepteert en boundary objects creëert, kom je in een gesprek gemakkelijker samen tot een oplossing. Boundary objects kunnen letterlijk zijn, zoals een afspraak of een overeenkomst. Maar het kan ook figuurlijk, bijvoorbeeld een neutrale ruimte voor overleg met verschillende partijen, waardoor je een ander gesprek kan voeren.”

Netwerkintake

Op dit moment wordt de netwerkintake in Nederland geïmplementeerd. Een gespreksvorm voor professionals om op een andere manier het gesprek te voeren met de cliënt. “Een netwerkintake is ook een voorbeeld van een boundary object. Je kijkt naar wat iemand in de weg heeft gezeten, wat iemand heeft geholpen en hoe dit op elkaar reageerde. Vervolgens stel je persoonlijke doelen waarbij je eerst kijkt naar wat iemand zelf kan, wat naasten kunnen en ten slotte wat je als professional kunt toevoegen. Dat is het omgekeerde van ‘wat kan ik voor u doen’, zoals een professional meestal leert.”

Volgens Scheepers zouden persoonlijke doelen vervolgens als uitkomstmaat gebruikt moeten worden. “Dus geen HoNOS of de Nederlandse Empowerment Lijst (NEL), maar een score waarmee je kijkt of de persoonlijke doelen van een cliënt zijn behaald.”

De verantwoording zou daarnaast op basis van het proces moeten gaan, vindt de hoogleraar. “Dat zou een belangrijke stap voorwaarts zijn. Als je kijkt of het proces goed is verlopen, dan kan je er op vertrouwen dat de zorg goed is geleverd. Vertrouw op professionals dat ze de goede dingen doen.”

De kracht van falen

Hoogleraar Scheepers benadrukt in haar verhaal de kracht van falen. “Mensen met een psychische aandoening lijden enorm, dus ik wil falen niet idealiseren. Toch kunnen wij daar als samenleving iets aan hebben. Falen dwingt je om anders te kijken, andere strategieën te zoeken omdat wat je deed, niet lukte. Mensen die zijn hersteld hebben niet alleen kennis voor andere mensen met psychische problemen, maar ook voor de hele samenleving.  Juist met die diversiteit gaan we een inclusieve samenleving beter organiseren met elkaar.”

Ggz kwaliteitskader

“In de zorg heeft iedereen een eigen perspectief wat gelijkwaardig moet worden meegenomen in de keuzes die we maken. Daarom moeten we met elkaar in gesprek, waarbij we de eigen overtuigingen durven los te laten.” Scheepers stelt daarbij voor om als sector een kwaliteitskader ggz te maken. “Het zou mooi zijn als we met elkaar, inclusief het sociale domein, kunnen definiëren wat goede zorg is. Een samenwerkingsverband als Volante zou hier het voortouw in kunnen nemen.”