In toenemende mate lukt het algemene ziekenhuizen niet om een toekomstbestendig financieel resultaat te behalen. In 2019 zat 72 procent van de algemene ziekenhuizen onder de 2,5 procent rendementsnorm, die door de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen is vastgesteld, tegenover 60,5 procent in 2014. Hierdoor worden beperkt reserves opgebouwd en blijft er weinig ruimte over om noodzakelijke investeringen te doen.

Voortbestaan onder druk

Het voortbestaan van diverse algemene ziekenhuizen stond de afgelopen jaren dan ook onder druk. Denk daarbij aan het faillissement van MC Slotervaart en IJsselmeerziekenhuizen. Daarnaast waren er ziekenhuizen die met financiële uitdagingen te maken hebben gehad, denk bijvoorbeeld aan de Sionsberg, het LangeLand ziekenhuis en Maasziekenhuis Pantein.

Dit laatste ziekenhuis is een van de grotere werkgevers in Boxmeer, in een adherentiegebied van 130.000 inwoners. Het ziekenhuis werkt samen met de verschillende zorgaanbieders in de regio en houdt onder andere het Nijmeegse Radboudumc scherp in de tarieven voor de tweedelijnszorg. In april 2019 werd bekendgemaakt dat Maasziekenhuis Pantein gered was van sluiting door onder andere een financiële bijdrage van betrokken partijen (het Rijk, de zorgverzekeraars, Radboudumc en de Rabobank), die in de periode 2019-2022 circa 30 miljoen euro beschikbaar hebben gesteld. Daarnaast is er een reddingsplan opgesteld.

Meer recente voorbeelden van ziekenhuizen die te maken hebben met financiële problemen zijn Zaans Medisch Centrum en Bernhoven.

Volumes

Ook topklinische ziekenhuizen en umc’s kampen in toenemende mate met de uitdaging om een toekomstbestendig financieel resultaat te behalen, maar dat de algemene ziekenhuizen het extra moeilijk hebben, komt doordat de volumes onder druk staan. Dit wordt onder meer veroorzaakt door ontwikkelingen als Juiste Zorg op Juiste Plek en digitalisering. Hierdoor verplaatst zorg van de algemene ziekenhuizen naar de derde lijn, eerste lijn en naar huis. Ook ondervinden algemene ziekenhuizen concurrentie van zbc’s op de electieve zorg.

Momenteel wordt de discussie over de rol en positie van algemene ziekenhuizen veelal eenzijdig gevoerd, namelijk langs de as van volume en kwaliteit. Er moet aan strengere eisen en (volume)normen worden voldaan om zo de kwaliteit van zorg te verhogen. Daardoor komt het aanbieden van met name de complexere zorg door algemene ziekenhuizen verder onder druk te staan.

Dilemma

Deze eenzijdige benadering langs de as van volume en kwaliteit levert een dilemma op. Vanuit kwaliteitsoogpunt is verdere differentiatie en specialisatie van ziekenhuizen een logische keuze. Diverse onderzoeken tonen aan dat onder meer hogere volumes voor verschillende vormen van (vaak complexere) zorg aantoonbaar betere uitkomsten opleveren.

Echter, keuzevrijheid voor de patiënt vermindert en betaalbaarheid en toegankelijkheid verslechteren als algemene ziekenhuizen verdwijnen. Zo blijkt uit de bereikbaarheidsanalyses van het RIVM dat algemene ziekenhuizen een belangrijke bijdrage leveren aan toegankelijkheid. Ook zijn ze vaak een belangrijke werkgever en zet de (lokale) politiek alles op alles om ze te behouden. En algemene ziekenhuizen spelen een belangrijke rol in het betaalbaar houden van ons stelsel. De literatuur wijst uit dat concurrentie ertoe leidt dat tarieven en dus premies lager blijven. Anderzijds verdampt een deel van de zorg als algemene ziekenhuizen verdwijnen.

Bijdrage aan betaalbaarheid

De Onderzoeksraad voor Veiligheid ging ten tijde van het faillissement van Slotervaart uit van 5 procent verdamping van de zorgvraag, mogelijk ligt dit percentage in werkelijkheid hoger. Maar dit weegt waarschijnlijk niet op tegen een (langdurige) prijsverhoging in het stelsel, omdat de volumekrimp ten gevolge van verdamping eenmalig is en de prijsverhoging structureel en meerjarig, alhoewel dit uiteraard wisselt per situatie. Kortom, algemene ziekenhuizen houden topklinische ziekenhuizen en umc’s scherp.

Met name de bijdrage aan betaalbaarheid blijft onderbelicht in de huidige discussies. Dit verdient meer aandacht. Het is van belang dat de algemene ziekenhuizen, net zoals topklinische ziekenhuizen en umc’s, samenwerken met andere zorgaanbieders, onder andere op het gebied van acute en complexe zorg, en inzetten op verdere digitalisering en zorgverplaatsing naar huis.

Als dat lukt, kunnen algemene ziekenhuizen, zoals bijvoorbeeld Maasziekenhuis Pantein, een belangrijke bijdrage blijven leveren aan het betaalbaar houden van ons stelsel. Als we willen dat ze deze rol blijven vervullen, dan is het van belang dat die rol ze ook gegund wordt.

Door Arno de Vries, KPMG