Twee keer in korte tijd is oud-minister Ernst Kuipers van VWS nat gegaan voor de rechter. Op 11 januari vernietigde de bestuursrechter zijn besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren van vier naar twee centra. De rechter oordeelde dat zijn besluit onzorgvuldig en onevenwicht was. De onderbouwing van het besluit deugde niet.

Rechtszaak opleidingsplaatsen specialisten

Op 30 januari haalde het College van Beroep voor het Bedrijfsleven een streep door het plan van Kuipers om de opleidingsplaatsen voor specialisten anders te verdelen. Het nieuwe, ingrijpende verdelingsplan had volgens de rechter geen wettelijke basis. De minister heeft niet de bevoegdheid om op die manier het aantal opleidingsplaatsen te verdelen. Hij is zijn boekje te buiten gegaan, aldus de rechter.

Kuipers en juridische nederlagen

Een minister die twee keer in één maand bij de rechter een nederlaag lijdt, dat is vrij uniek. Het is geen fraaie erfenis. Voor Kuipers is het pijnlijk dat de rechter zijn besluiten corrigeert. Natuurlijk, Kuipers wist dat hij weinig tijd had om zijn plannen te realiseren. De kabinetsformatie had immers al een jaar opgepeuzeld van zijn termijn. Dus ging hij daadkrachtig aan de slag, volle stoom vooruit, zoals hij gewend was als topbestuurder in de zorg. Maar volgens de rechters is hij daarbij uit de bocht gevolgen. De voormalig bewindspersoon is echter net op tijd vertrokken en hoefde niet publiekelijk de nederlagen te incasseren. Zou hij ze hebben zien aankomen?

Erasmus MC comes first

Als zorgbestuurder genoot Kuipers groot prestige. Niet voor niets werd hij als topman van het Erasmus MC, destijds de grootste zorgorganisatie van Nederland, in 2017 zorgmanager van het jaar. Ook mocht hij zich drie keer – 2020, 2021 en 2022 – Influencer van het Jaar noemen in de Skipr99. Kritiek was er toen ook. In de wandelgangen deden destijds verhalen de ronde dat het bij Kuipers altijd ‘Erasmus MC comes first’ was. Als topman van het Erasmus MC was het wel begrijpelijk dat hij rekening hield met de belangen van zijn ziekenhuis.

Neutrale minister

Die geluiden hielden echter aan tijdens zijn ministerschap. Ook als minister nam hij volgens andere umc’s besluiten, zoals bij de kinderhartchirurgie en de opleidingsplaatsen, die voordelig uitvielen voor zijn voormalige werkgever. Of het waar is of niet, als een bestuurder zo diep verwikkeld is geweest in de wereld van umc’s en al hun belangen, dan is het vrijwel een onmogelijke opgave om als neutrale minister boven de partijen te staan.

IC-bedden-baas

Echter, laten we niet vergeten dat Kuipers in de coronacrisis als IC-bedden-opperhoofd zijn sporen heeft verdiend. Het hele coronabeleid draaide om de capaciteit op de IC. Dat bepaalde de mate van opschalen of afschalen van zorg. In die positie liet hij zien dat hij het zorgsysteem vanuit maatschappelijk perspectief kon optimaliseren. Daarmee was hij de voor de hand liggende kandidaat om minister te worden. Hij was de man die wist hoe het zorgsysteem werkt, hij kon het de baas, omdat hij het spel van de belangen begreep en beheerste.

Integraal zorgakkoord

Als minister heeft Kuipers in betrekkelijk korte tijd het een en ander voor elkaar heeft gekregen. Hij heeft met het integraal zorgakkoord (IZA) de talloze belangengroepen in de zorg op één lijn gekregen voor de richting waar het de komende jaren heen moet; geen eenvoudige exercitie. Ook is de digitale gegevensuitwisseling met het wetsvoorstel Wegiz wat dichterbij.

Concentratie zorg

Een verademing was de erkenning, als minister, dat de Nederlandse gezondheidszorg een stuk beter kan. Hij zette daarom in op concentratie van hoogcomplexe zorg en samenwerking. Een speerpunt vormde voor hem daarbij de kinderhartchirurgie. Dat was misschien niet de meest gelukkige keuze, want de kwaliteit is daar al op hoog niveau. Veel urgenter zijn complexe vaatchirurgie en oncologische operaties, waarbij chirurgen sommige operaties maar een handjevol keren per jaar als hobby doen. Bovendien zet de juridische nederlaag bij de kinderhartchirurgie die concentratie wel op een laag pitje. Die kan alleen nog slagen als er zeer goed onderbouwde volumenormen komen; geen eenvoudige exercitie.

Minister Pia Dijkstra

Op het ministerie van VWS zullen de nederlagen keihard zijn aangekomen. De ambtelijke top zal huiverig zijn voor een nieuwe daadkrachtige vakminister. Waar het ministerie nu behoefte aan heeft, is een ervaren politicus om het departement veilig door het mijnenveld van de parlementaire enquête naar de coronacrisis te leiden. In Engeland heeft zo’n enquête tot nogal wat politieke schade geleid. De keuze voor oud-politica en -journalist Pia Dijkstra als minister voor Medische zorg is in dat licht gezien begrijpelijk.

Harvard University?

‘Alle politici vertrekken uit Den Haag met pek en veren’. De stelling is van demissionair premier Mark Rutte. Het onverwachte vertrek, omkleed met geheimzinnigheid, maakt de indruk dat Kuipers de publieke vernedering voor heeft willen zijn. Twee grote juridische nederlagen in korte tijd stralen echter wel degelijk op hem af. In plaats van grootmoedig zijn nederlagen te incasseren, lijkt hij af te druipen met de staart tussen de benen. In die zin bladert zijn reputatie wel af. Tenzij hij binnenkort vol trots een nieuwe prestigieuze internationale positie kan bekendmaken, in de categorie van Harvard University. Daar is trouwens nog een vacature.