Van de achttien respondenten spreken zeventien zich hier expliciet voor uit. De voorstanders, werkzaam in diverse sectoren van de ggz, eerstelijnszorg en ziekenhuiszorg, stellen dat marktwerking perverse prikkels creëert, de administratieve lasten verhoogt en ten koste gaat van de zorg voor de meest kwetsbare patiënten. Slechts één respondent, een bestuurslid van een lokale VVD-afdeling, verdedigt het huidige stelsel en ziet juist in een verfijning daarvan, en niet in een terugkeer naar centrale sturing, de oplossing voor de huidige problemen.

‘Dit moet stoppen’

De kritiek op de marktwerking in de ggz is fundamenteel. Een mantelzorger verwoordt een veelgehoord sentiment: “Zorg is geen markt en de GGZ is dat zeker ook niet. Hoe kan de GGZ worden onderworpen aan concurrentie? Hoe kan de GGZ een verdienmodel zijn? Dit moet stoppen.” Deze visie wordt gedeeld door professionals uit het veld, zoals een projectmanager en ggz-bestuurder en een huisarts in de eerstelijnszorg.

Een controller binnen de zorg hekelt de inefficiëntie die marktwerking volgens haar veroorzaakt. “Het geld dat wegvloeit voor medewerkers die zich moeten verdiepen in allerlei verschillende regels per zorgverzekeraar”, is haar een doorn in het oog. Ze voegt daaraan toe: “Waarom moet de ene zorgaanbieder meer ontvangen voor dezelfde activiteit dan de ander? Marktwerking werkt efficiency tegen.” De kosten voor administratie bij zowel zorgverzekeraars als zorginstellingen kunnen volgens haar direct worden bespaard.

‘Niets te kiezen’

Vanuit de psychiatrie klinkt een alarmerend geluid over de gevolgen voor de meest kwetsbare groep. Een psychiater stelt dat de ernstigste psychiatrische patiënten “niets te kiezen hebben” en soms in de gevangenis belanden, terwijl dit met een goed functionerende ggz in 25 tot 30 procent van de gevallen voorkomen had kunnen worden. Een gepensioneerd psychiater vult aan dat marktwerking ertoe leidt dat het “veel lucratiever is patiënten met lichte problematiek te behandelen” waardoor patiënten met zwaardere aandoeningen buiten de boot vallen, met soms “vergaande gevolgen”.

De desastreuze impact op zowel cliënten als professionals wordt eveneens benadrukt. Een psychiater stelt onomwonden: “Marktwerking heeft nooit gewerkt, het heeft desastreuze gevolgen gehad voor cliënten en kwaliteit van zorg. Medewerkers hebben gedemotiveerd de zorg verlaten.” Een andere psycholoog noemt het huidige systeem “een arrogant giftig systeem dat cliënten breekt”. Een cliënt die zelf in een woonzorgcentrum verblijft en ervaringsdeskundige is, sluit zich hierbij aan en noemt marktwerking in de zorg “überhaupt zeer discutabel”.

Verfijning van het systeem

Tegenover de brede coalitie van tegenstanders staat een lokale VVD-bestuurder die ook voorzitter van de raad van toezicht van een zorginstelling is en brede bestuurservaring heeft in de zorg. Hij verdedigt de gereguleerde marktwerking als een instrument om “kwaliteit en efficiëntie in de zorg te bevorderen”. Volgens hem zijn de huidige knelpunten, zoals de lange wachtlijsten, niet primair het gevolg van de financieringssystematiek, maar van een complex van factoren zoals personeelskrapte en gebrekkige samenwerking. In plaats van het stelsel af te schaffen, pleit hij voor “verfijning van het bestaande stelsel: meer ruimte voor samenwerking, betere triage, digitalisering en regionaal maatwerk.”

“De ervaring leert dat overheidsdominantie niet vanzelf leidt tot betere toegankelijkheid of lagere kosten. In plaats van het loslaten van marktwerking, zou de focus moeten liggen op verfijning van het bestaande stelsel: meer ruimte voor samenwerking, betere triage, digitalisering en regionaal maatwerk.”