Wie wel eens de plaatjes heeft gezien van alle wegwerpartikelen die dagelijks in een operatiekamer worden gebruikt, heeft het beeld misschien al gevormd: de zorg produceert ontstellend veel afval. En dan gaat het niet alleen om alle disposables en ander medisch afval – waaronder de gevaarlijke stoffen, die weer een speciale behandeling vereisen – maar natuurlijk ook om het ‘gewone’ afval, dat nu eenmaal hoort bij een sector waarin 1,7 miljoen mensen werken. De vermindering van die afvalstromen is, kortom, topprioriteit voor instellingen die ‘duurzame zorg’ willen leveren.
Startpunt
Dat geldt in ieder geval voor het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) in Den Bosch, dat zich net als veel andere zorginstellingen heeft aangesloten bij de Green Deal Duurzame Zorg. Het einde van de coronapandemie was het onofficiële startpunt van een bewuster afvalbeleid, vertelde Lieke Hettema, duurzaamheidscoördinator bij het JBZ tijdens het webinar Duurzame Zorg op 27 maart jl. “Tot ongeveer 2018 waren we vooral bezig met het voldoen aan de bestaande wetgeving,” aldus Hettema. “Na corona hadden we ruimte om actiever aan de slag te gaan met het scheiden van afvalstromen en, beter nog, het voorkomen van afval. Hoe kunnen we bijvoorbeeld anders inkopen? En bij welke producten kunnen we – na corona, toen we heel veel disposables moesten gebruiken – weer terug naar herbruikbaar? Ons uitgangspunt was dat we het onze medewerkers zo makkelijk mogelijk moesten maken.”
Het beter scheiden én verminderen van afvalstromen is zachtjes uitgedrukt een aardige klus in een ziekenhuis dat jaarlijks grofweg één miljoen kilo – oftewel 1.000 ton – afval produceert (48 procent daarvan bestaat uit restafval en 13,5 procent uit medisch afval; de rest valt uiteen in recyclebare materialen als glas, papier en karton en plastic, rekende Hettema voor). Gelukkig wordt het JBZ daarbij geholpen door afvalverwerker Renewi, die zich door de groeiende focus op hergebruik tegenwoordig ook afficheert als grondstoffenspecialist. Geruggensteund door deze professionele experts heeft het JBZ zich gecommitteerd aan de doelstelling van de Green Deal Duurzame Zorg 3.0: 25 procent minder restafval in 2026 ten opzichte van het ‘basisjaar’ 2018. Het ziekenhuis lijkt op koers te liggen om dat te halen, want in 2024 was er al 20 procent minder restafval gerealiseerd.
Concrete doelstellingen
Voor dit soort processen – afvalreductie en het meer en beter scheiden van afvalstromen in grote organisaties – is Renewi EcoSmart (onderdeel van Renewi) dé specialist, met een expertise die perfect aansluit bij de duurzaamheidsambities van zorginstellingen als het JBZ. Na een eerste intake analyseert Renewi de aangeleverde data over de afvalstromen, en worden behoeftes van de klant vastgelegd, concrete doelstellingen geformuleerd en afspraken gemaakt. De samenwerking tussen Renewi en het JBZ is een partnership, benadrukte Katrien Dauwe, sales manager Renewi EcoSmart tijdens het webinar. Er zijn verantwoordelijkheden en verplichtingen van beide kanten, en die wederzijdse commitment geeft het traject de maximale kans van slagen.
De uiteindelijke ambitie van het JBZ om ‘duurzame zorg’ te leveren past op zijn beurt weer naadloos bij Renewi’s omslag van traditioneel afvalverwerker naar recycler en leverancier van grondstoffen, die overigens al een tijdje geleden is ingezet. Vertaald naar de praktijk betekent dat: zoveel mogelijk afval hergebruiken of verwerken tot ‘nieuwe’ grondstoffen en zoveel mogelijk (rest)afval vrijwaren van de verbrandingsoven. Maar daar is niet één kant en klare formule voor, waarschuwde Dauwe. “Iedere zorgstelling heeft andere middelen, andere prioriteiten en ander belanghebbenden. Pas als je al die variabelen integreert in een plan van aanpak kun je tot concrete resultaten komen.”
Green Assistant
Een sleutelfiguur bij het optimaliseren van het succesvolle afvalbeleid van het JBZ is Anouk Cramer, die als ‘Green Assistant’ namens Renewi het totale proces van afvalscheiding en afvalmijding overziet en ondersteunt. Als externe deskundige kijkt een Green Assistant als Cramer met een frisse en objectieve blik naar de afvalstromen in een organisatie, waardoor ze verschillende tendensen kan waarnemen. Daarnaast heeft Cramer ook een belangrijke verbindende rol in het JBZ: zij brengt alle afval-gerelateerde data bij elkaar, van de operatiekamer tot aan de publieke ruimtes, zodat ze heel gericht kan sturen.
Voor de Green Assistant begint het EcoSmart traject met – onder andere – een grondige afvalscan, vertelde Cramer tijdens het webinar. “Wat wordt er nu precies weggegooid? Wat zit er in het restafval? Kunnen we daar bepaalde herbruikbare materialen uithalen? Het JBZ zamelde bijvoorbeeld de PP-doeken, die worden gebruikt om medische instrumenten te verpakken en te beschermen, al apart in. Maar ze hadden ook PP-inlegvellen die nog met het restafval weggingen. Door die er uit te halen, hebben we weer jaarlijks 11 ton aan afval kunnen vermijden.”
Werkdruk
Een belangrijke gezamenlijke opdracht van het JBZ en Renewi was ook het ‘meekrijgen’ van alle medewerkers. “Het management van het ziekenhuis staat volledig achter de duurzaamheidsplannen, en ook de afdeling Logistiek is enorm gemotiveerd en enthousiast,” zei Cramer. “Zonder hen is het niet mogelijk om alle successen met afvalscheiding te realiseren. Maar we komen op de werkvloer nog wel eens mensen tegen die zich afvragen wat al die plannen betekenen voor de werkdruk. Daarom zijn wij ook voortdurend op de verschillende afdelingen in gesprek met medewerkers: hoe gaat het nu, waarmee kunnen we je helpen, welke informatie heb je nodig?”
Overigens betekent duurzame zorg niet per definitie een extra belasting voor medewerkers. “Door ook te kijken naar wat je niet per se hoeft te doen aan zorg of zorg-gerelateerde werkzaamheden, kun je sommige processen veel efficiënter inrichten,” zei Cramer. “Daarmee beperk je de afvalstroom en verlicht je tegelijkertijd de werkdruk. Tegelijkertijd vraagt afvalscheiding wel iets extra’s van Logistiek. Daarom is het voor het succes van dit beleid ook zo belangrijk dat deze afdeling de uitdaging zo voortvarend oppakt en uitdraagt.”
Het helpt dat het JBZ niet vanaf nul is begonnen met een duurzame koers, vulde Lieke Hettema aan. In het ziekenhuis is de afgelopen jaren een heel netwerk ontstaan van ‘Green Teams’ en groene ambassadeurs, die de collega’s enthousiasmeren voor de transitie naar duurzame zorg. Daarnaast hebben verschillende afdelingen zich aangesloten bij landelijke initiatieven als De Groene OK en De Groene IC. Mede dankzij dit ‘voorwerk’ wordt het duurzaamheidstraject breed gedragen in de organisatie, aldus Hettema.
Quick wins
Natuurlijk loop je soms tegen de grenzen van duurzame zorg aan, bijvoorbeeld door regels rond hygiëne. Nitril handschoenen zijn nu eenmaal niet herbruikbaar – al zijn er inmiddels wel biologisch afbreekbare varianten op de markt. Tegelijkertijd zijn er zoveel processen in een ziekenhuis dat er ook heel veel ‘quick wins’ mogelijk zijn, zei Hettema. “Steriele gaasjes zitten in verpakkingen van tien,” noemde ze als voorbeeld. “Gebruik je maar de helft en de rest is niet meer steriel, dan wordt dat zonder te gebruiken weggegooid. Wat kun je daar tegen doen? Nou, bijvoorbeeld zorgen dat je voortaan verpakkingen van vijf inkoopt.”
Al die kleine en grotere maatregelen hebben er in ieder geval voor gezorgd dat de afvalstroom in het JBZ serieus beperkt is, en dat je de gescheiden inzameling van afval rustig een groot succes kunt noemen. Gevraagd naar waar ze trots op was, noemde Hettema als voorbeeld de gescheiden plastic afvalstroom. Die heeft het JBZ de afgelopen drie jaar ieder jaar weten te verdubbelen – een prestatie die bij iedere zorginstelling navolging verdient.
