We sluiten al decennialang jongeren op die juist zorg nodig hebben. En we weten al die tijd dat het schadelijk is: veel jongeren krijgen in gesloten jeugdzorg niet de hulp die ze nodig hebben en een aanzienlijk deel raakt juist verder beschadigd door deze vorm van zorg. Als samenleving kijken we het liefst weg van de problemen in de gesloten jeugdzorg. Dat bleek opnieuw nu het kabinet en jeugdzorginstellingen voorstellen het makkelijker te maken deze jongeren ’s nachts in hun kamer op te sluiten en dat niemand lijkt te deren.

Een slot op kwetsbaarheid

Achter cijfers over gesloten jeugdzorg zitten de verhalen van jonge mensen. Jason Bughwandass tekende ze op in zijn in 2024 gepubliceerde onderzoekrapport over de misstanden in de gesloten jeugdzorg. We weten dat jongeren in gesloten jeugdzorg soms lang tijd niet buiten komen. Zoals deze jongere vertelde: “Ik heb een half jaar echt super gesloten gezeten en gewoon geen buitenlucht gehad. En ik weet nog dat het op dat moment sneeuwde. Ze hadden zo’n tuin met hoge hekken. Ik vroeg of ik alsjeblieft in die tuin de sneeuw mocht aanraken. En dan antwoorden: Sneeuw? Nee, mag niet.”

Niet te negeren misstanden

Het rapport staat vol met voorbeelden van wat het betekent als de zorg gekenmerkt wordt door isolatie, gebrek aan onderwijs, vrijheidsbeperkende maatregelen en gebrek aan perspectief. De kranten stonden er bol van, de politiek wist niet hoe snel het spoeddebat aangevraagd moest worden, Jason kreeg de eervolle Clara Meijer‑Wichmann Mensenrechtenpenning uitgereikt voor het aan de kaak stellen van misstanden. Stoppen met gesloten jeugdzorg voor 2030? Dat kon misschien ook wel sneller.

Extra sloten zijn niet de oplossing

En nog voor we goed en wel zijn begonnen met het opbouwen van kwalitatief goede alternatieven voor gesloten jeugdzorg, stellen het kabinet en de jeugdzorginstellingen voor om deze jongeren ’s nachts nu ook in hun kamer op te sluiten. Naast een slot op de buitendeur, komt er dus ook een slot op de kamerdeur. Want kinderen ’s nachts opsluiten gebeurt nu toch al, ook al is er geen wettelijk kader voor – dus dan passen we liever de wet aan dan ons zorgsysteem en gedrag. Daarmee houden we een disfunctioneel systeem van de afgelopen decennia in stand. En geen haan die ernaar kraait.

De makkelijke weg: wegkijken

Als samenleving kijken we liever weg dan dat we ons collectieve falen onder ogen zien. Want dan moeten we erkennen dat we jongeren onvoldoende beschermen vóórdat ze in beeld komen bij jeugdzorg (waardoor ze vaak op jonge leeftijd al ernstig getraumatiseerd zijn), én ook niet tijdens hun verblijf in jeugdzorg – de plek die veilig zou moeten zijn, gericht op herstel en waar we jaarlijks miljoenen aan besteden. Het is makkelijker om de schade die gesloten jeugdzorg aanricht te bagatelliseren of te negeren. Dat wordt versterkt door wat we in de wetenschap de ‘civilisatiefactor’ noemen: zulke praktijken zullen wel legitiem zijn, want we leven toch in een goed georganiseerde samenleving? Zo wordt kritische beschouwing vertroebeld en worden noodzakelijke hervormingen tegengehouden. En ondertussen beschadigen we jongeren op de plek waar ze juist geholpen zouden moeten worden.

Wat wel werkt: nabijheid en vertrouwen

Wij willen in een land wonen waar je ’s winters de sneeuw op je huid voelt en ’s zomers de zon. Waar de regen je schoonspoelt. Waar de wind je hoofd leegmaakt. Dat gunnen we iedereen en vooral de jonge mensen die in hun korte leven al te veel hebben meegemaakt. Zij verdienen geen gesloten deur, maar een open blik. Geen isolatie, maar nabijheid. Geen protocol, maar een mens. Niet een dichte deur die de nacht overbrugt, maar een zorgzame professional die naast hen zit.

We weten al decennia dat gesloten jeugdzorg schaadt. We weten ook wat werkt: nabijheid, veiligheid, vertrouwen. Zolang we dat niet bieden, faalt niet de jongere – maar wij allemaal.

Marijke Synhaeve is wetenschappelijk onderzoeker aan de University of Strathclyde in Schotland en promoveert op gesloten jeugdzorg in Nederland. Daarnaast was ze Tweede Kamerlid voor D66.
Hannah Hollestelle is voorzitter van Stichting ExpEx, een stichting bestaande uit getrainde jongeren die zelf ervaring hebben in de jeugdhulp en zich inzetten voor het verbeteren van de jeugdhulp.