Ziekenhuizen zijn in essentie concentraties van gespecialiseerde medische kennis en van de daarbij benodigde apparatuur en installaties. Daarmee vervullen ziekenhuizen een spilfunctie in het regionale zorgsysteem. Dat geheel is niet statisch maar verandert. De beweging van derdelijnszorg naar tweedelijnszorg en vandaar naar de eerste lijn is niet nieuw. Wel nieuw is dat technologie voor het eerst in handen van de klant komt. En die technologische vernieuwing gaat steeds sneller. Dat geldt voor alle sectoren, maar helaas loopt de zorg achter in zijn reactie hierop. Ik denk dat die trage reactie vooral te wijten is aan de institutionele context. Een belangrijke reden is de beperkte marktwerking in de zorg. Er is niet echt een noodzaak om vanuit concurrentieperspectief te innoveren, dus om de naastliggende ziekenhuizen te slim af te zijn. Daarmee doe ik  geen oproep voor meer marktwerking in de zorg, integendeel. Volgens mij zou niet concurrentie maar samenwerking de drijvende kracht moeten zijn voor de zorgsector om zijn maatschappelijke taak goed in te vullen. En in de praktijk zien we dat ook gebeuren.

Regionale proeftuinen

Alle ziekenhuizen zijn actief met keteninnovatie, soms in de vorm van regionale proeftuinen. Dialoog is er volop, er wordt geëxperimenteerd, maar het blijkt telkens heel moeilijk om gegroeide werkwijzen structureel te doorbreken. Dat komt onder andere door de vraag wie van de regionale spelers de leiding kan nemen en wie dat wordt gegund. Maar ook door het welbekende vraagstuk van de noodzaak het businessmodel te vernieuwen over de grenzen van organisaties heen. Opbrengsten en kosten van de verandering zijn nu eenmaal niet gelijk verdeeld. Niet voor niets staat het doorbreken van de schotten ‘met stip’in het nieuwe hoofdlijnenakkoord.

Idee-fixe van marktwerking

Het is niet overdreven om te stellen dat de gegroeide institutionele verhoudingen het innoverend vermogen van de gehele sector in de greep houden. Ten onrechte hebben opeenvolgende regeringen bedacht dat de regie bij de verzekeraar zou moeten liggen, maar die kan – zo blijkt telkens – die rol vanuit een denkraam waar concurrentie vooropstaat maar beperkt invullen. Zolang wordt vastgehouden aan de idee-fixe van marktwerking in de zorg komt de zo noodzakelijke systeeminnovatie niet van de grond. Patiënten en cliënten komen op die manier te kort.

VIPP

Bij dat alles is het belangrijk om te onderkennen dat zorgaanbieders, en de regionale verbanden waarin zij actief zijn, meer van elkaar kunnen leren dan dat zij zich van elkaar onderscheiden. Zorgaanbieders hebben vrijwel dezelfde vernieuwingsbeweging te gaan en leren graag van elkaars goede en slechte ervaringen. Een programma als VIPP wordt niet voor niets in de sector met open armen ontvangen. VIPP heeft tot doel binnen enkele jaren patiënten meer inzicht te geven in hun eigen dossier. En is een aanjager voor alle ziekenhuizen tegelijk. Hoewel het te vroeg is voor een evaluatie,  zou ik willen pleiten het model ook voor andere gewenste vernieuwingsdoelen in te zetten, met name in de verbinding in de regionale zorgketen.

Dominante technologie-aanbieders

Daar komt nog bij dat de zorgsector ook geconfronteerd wordt met dezelfde dominante technologie-aanbieders. En dan denk ik niet alleen aan het nationale speelveld, maar meer nog aan de wereldspelers (zoals Amazon, Apple, Google) die vanuit hun platformdominantie zonder twijfel ook de Nederlandse zorgmarkt zullen gaan veranderen. Een gezamenlijk antwoord vanuit de sector zou niet misstaan.

Mark de Jong is bestuurder bij Alrijne Zorggroep in Leiden en toezichthouder bij Aafje in Rotterdam. Tevens is hij lid van de Innovatie- en Adviescommissie  voor de zorgbrede governancecode.