Hans was de laatste maanden ook erg moe. Hij vroeg zich af wat er aan de hand was, en wat eraan gedaan kon worden. De dokter had ervoor geleerd en kon hem vast helpen. En de dokter had de apparatuur die daarbij kon helpen.
Dat was vroeger. Vandaag heeft Hans eerst zelf op internet gezocht wat er mogelijk aan de hand is. Hij denkt dat het zijn dikke darm is. Zijn broer is onlangs behandeld voor dikkedarmkanker. Mogelijk heeft Hans het zelf ook? En weet de arts dat er onlangs een nieuwe behandeling op de markt is gekomen? Kan hij die krijgen? Het kost de arts wat moeite Hans te overtuigen dat eerst vastgesteld moet worden wát er precies aan de hand is voordat een passende behandeling gekozen kan worden.

Dat was vandaag. De Hans van de toekomst hoeft gelukkig niet te wachten tot hij last van zijn buik krijgt. Hij krijgt al voor zijn geboorte of op jonge leeftijd een genetische screening. Die brengt zijn kansen op verschillende aandoeningen in beeld. Als de kansen hoger zijn dan gemiddeld is het aan zijn ouders om preventief actie te ondernemen. Of later aan hemzelf om op basis van de combinatie van kans en ernst van de toekomstige aandoening nú een keus te maken.

Preventieve borstamputatie

Toekomstmuziek? Actrice Angelina Jolie maakte een paar jaar geleden al bekend dat ze preventief haar borsten liet verwijderen. Uit een genetische screening bleek dat ze het BRCA-1 gen had geerfd. Haar eigen moeder was op 56-jarige leeftijd aan borstkanker overleden en de kans dat Jolie het ook zou krijgen werd ingeschat op 87 procent.

Ze schreef in een open brief aan de New York Times onder meer: “Ik wil de boodschap overbrengen aan andere vrouwen dat er mogelijkheden zijn. Het woord kanker brengt onmiddellijk een gevoel van onmacht met zich mee, maar in bepaalde gevallen kan je preventief heel wat werk verrichten. Het is mijn hoop dat vrouwen die hiermee worstelen ook hun genen laten testen, en als ze een hoog risico op kanker hebben, weten zij nu ook dat er opties zijn.” Door de amputatie daalde de kans dat ze borstkanker zou krijgen tot onder de vijf procent. Zou u het in dat geval ook niet doen?

Voorkomen op basis van toekomstscenario’s

Ziekenhuizen wereldwijd zien sinds Jolie’s publieke uitlatingen een enorme toename in het aantal vrouwen dat screening aanvraagt.

Borstkanker is de meest voorkomende kankersoort bij vrouwen. In slechts een fractie van de gevallen is de oorzaak echter te relateren aan een erfelijke genmutatie. En het risico op het ontwikkelen van de ziekte verschilt sterk per vrouw. Het aanbieden van een screeningstest moet alleen gebeuren als de uitslag ook zinvol gebruikt kan worden.

De zorg van de toekomst zal echter steeds meer ‘risicomanagement’ worden waarbij we niet handelen op basis van een acute ziekte, maar op basis van mogelijke toekomstscenario’s inschatten hoe we een bepaalde ziekte kunnen voorkomen. En inderdaad, voorkomen is vaak beter dan genezen. Onzekerheden nemen echter ook toe, en ik denk dat de afwegingen kunnen worden vergeleken met de discussie over het wel of niet vaccineren. Met het verschil dat het nu gaat over vrijwel alle mogelijke aandoeningen en ziektes. Zonder dat je dode of artificiële ziektekiemen tot je hoeft te nemen.

Diagnose stellen met Watson

Het gebruik van technologie stopt niet bij screening, maar gaat ook een toenemende rol spelen bij de diagnose en behandeling als Hans toch buikpijn krijgt. Informatietechnologie om te helpen de wereldwijd beschikbare berg gegevens en ervaringen tot zinvolle informatie voor de diagnose van Hans te verwerken wordt steeds verfijnder. Zo heeft computerbedrijf IBM een slimme zelflerende zoekmachine ontwikkeld. Het apparaat heet Watson, vernoemd naar Thomas J. Watson (1874-1956), de eerste CEO van IBM. Een paar jaar geleden werd de computer wereldberoemd toen hij in een algemene kennisquiz (een soort Triviant) veel slimmer bleek dan zijn twee menselijke tegenspelers. Sindsdien wordt Watson samen met ziekenhuizen onder andere ontwikkeld voor de diagnose en behandeling van kanker.

Watson is een computer waar je vragen aan kan stellen. Hij zoekt met een enorme precisie en combineert daarbij alle persoonlijke gegevens van de patiënt (inviduele, algemene en medische situatie) met alle wereldwijd beschikbare relevante informatie (inclusief de resultaten van meest recent medisch onderzoek).

Wereldwijde kennis

En dat is precies wat de dokter van Hans ook doet als hij een diagnose stelt en een behandelplan opstelt. Hij combineert de uiterlijke verschijning en aanvullend onderzoek van Hans met zijn boekenkennis en eerdere klinische ervaringen. Met het verschil dat één persoon of één team simpelweg nooit de kennis kan inzetten die vandaag wereldwijd beschikbaar is.

Tel daarbij op dat een deel van de apparatuur die vroeger alleen in de spreekkamer van de dokter te vinden is nu voor iedereen toegankelijk is. Continue je hartslag en suikerwaarden meten en automatisch een bericht naar je diabetesverpleegkundige sturen als het nodig is? Laat dat maar over aan je horloge. Een foto maken van de staafjes en kegeltjes aan de binnenkant van je oog? Je hoeft alleen de app op je telefoon te installeren.

Strikt persoonlijk advies

Voorspellen is lastig, zeker als het om de toekomst gaat. Maar ik denk dat zowel Hans als zijn dokter zich straks geen zorg meer kunnen voorstellen zonder genetische testen. En het volstrekt normaal vinden dat Watson in de spreekkamer staat. Wie herinnert zich de tijd dat de dokter moest werken zonder stethoscoop?

Ondertussen geef ik u vast een strikt persoonlijk advies op basis van uw huidige individuele risicoprofiel: beweeg meer, eet gezonder en drink meer water. En lees een (e-)boek van die andere Thomas Watson (ca. 1620-1668). De kansen dat u daarmee nog gezonder wordt dan Angelie Jolie zijn aanzienlijk.

Deputy Director, Medical Innovation & Care Transformation, KK Women’s and Children’s Hospital, Singapore

Adjunct Assistant Professor, Health Services & Systems Research, Duke-NUS Graduate Medical School Singapore

Dit blog verscheen vrijdag 28 augustus als column in het Reformatorisch Dagblad. In Zorgvisie magazine deze maand vertelt Jaap Maljers over zijn nieuwste initiatief: een internationaal platform om de kennis op het gebied van chirurgie te delen.