Kun je je nog de tijd herinneren waarin je fysiek naar de videotheek ging om een film te huren? Een avondje op de bank film kijken was heerlijk, maar ingewikkelder dan nu. Soms was de film die je wilde uitgeleend of vergat je de film op tijd terug te brengen en kreeg je een boete. Mijn kinderen kunnen zich hier niets meer bij voorstellen. Netflix heeft een hele sector totaal veranderd. Fysieke videotheken zijn verleden tijd, digitale streamingdiensten zijn nu de norm geworden. Dat is mogelijk geworden door moderne technieken, maar de transformatie van de sector gaat veel verder dan technologie alleen. Er is een sociale verandering gaande, zowel bij ons, het publiek, als bij de filmmakers en acteurs. Er is zelfs een nieuw werkwoord: ‘netflixen’. Naar analogie van Netflix presenteer ik hier een serie over innovaties die ons kunnen helpen een dergelijke omslag in de zorg te realiseren.

In deze Healthflix-reeks bespreek ik telkens een ander aspect van hoe moderne technieken ons kunnen helpen om de zorg ook in de toekomst toegankelijk én van goede kwaliteit te houden. Maar ook: hoe houden we de zorg menselijk te midden van al de AI en robotisering?

Copingmechanismen

Ernstig ziek zijn betekent dat je aandacht wordt afgeleid, juist door je disfunctioneren, door de beperkingen en pijn die ziek zijn met zich meebrengt. In mentaal opzicht geeft het verlies van contacten met de buitenwereld, in de vorm van angst, somberheid en wantrouwen. Dit kan leiden tot grote eenzaamheid en isolement.

Gezonde mensen zijn uitgerust met inlevingsvermogen, fantasie, nieuwsgierigheid, energie en humor. Dat zijn elementaire hulpmiddelen om moeilijke momenten door te komen. Deze hulpmiddelen helpen een verbeelding op te roepen bij onszelf, die op zware momenten juist dat zelf isolement doorbreekt en de realiteit buiten onszelf opzoekt. Helaas zijn deze copingmechanismen voor zieke mensen vaak niet meer mogelijk. En dat terwijl goede manieren om met moeilijkheden om te gaan meer dan ooit nodig zijn als je ernstig ziek bent.

De klant heeft de regie

Juist in die situatie kan interactie met kunst, leidend tot muziek, een gedicht of tekening echt helpen om verbinding te voelen met anderen en de mooie kanten van het bestaan.

Een van de krachtigste punten van de nieuwe technologische mogelijkheden vind ik dat de klant nu de regie heeft. De klant kan bijna alles online regelen, onder eigen regie, in de eigen tijd, vanuit het eigen huis.
Op het gebied van gezondheid en ziekte kan de burger/patiënt via de zoekfuncties op het internet nu bijna alles zelf vinden, van diagnostiek tot behandeling tot het maken van een afspraak bij een zorginstelling.
Maar binnen de fysieke muren van de huidige zorginstellingen zijn we helaas gewend dat de dokter bepaalt wat er nodig is, dus de regie neemt, soms zelfs zonder dat bekend is wat er met de patiënt aan de hand is.
Dat moet anders, het is essentieel om de dialoog aan te gaan met de patiënt.

Kunst ontspant

Kunst kan een waardevol instrument zijn om die omslag te helpen bereiken, de omslag van “de dokter bepaalt wat belangrijk is voor jou” naar de regie bij de patiënt. Kunst legt de regie bij de kijker/de belever: wat zie je? Wat raakt je? Wat is belangrijk voor jou? Muziek bijvoorbeeld kan helpen om te ontspannen, het brengt iets eigens en vertrouwds te midden van de steriele ziekenhuisomgeving. Onderzoek heeft aangetoond dat luisteren naar zelf gekozen muziek, via de eigen smartphone en oortjes of koptelefoon, rond een operatie significante daling geeft van angst en stress. Het leidt tot minder gebruik van pijnstilling, zoals morfine, en het vermindert slaapstoornissen en delier (verwardheid).

Kunst in de zorg

In steeds meer landen wordt “kunst op recept” voorgeschreven. De patiënt kan dan vergoed dansvoorstellingen, musea of concerten bezoeken. Ook hier weer is zeer overtuigend bewijs dat dit de genezing van de klachten (vaak op mentaal vlak) bevordert.

In Nederland zijn inmiddels twee professoren actief op het gebied van kunst en zorg: professor Janine Stubbe en Tineke Abma. Fantastisch hoe zij als ambassadeurs van het belang van kunst in de zorg fungeren, altijd op basis van gedegen wetenschappelijk onderzoek en de ervaringen van patiënten.

Mijn visie op de toekomst van de zorg is optimistisch. Juist met behulp van fantastische digitale technieken kunnen we zorg blijven bieden aan de vele mensen die dat straks nodig hebben. Goede zorg blijft mensenwerk, goede zorg is warm en persoonlijk. In een goed functionerend gezondheidssysteem is er ruimte voor de mens achter de patiënt en voor de mens achter de zorgprofessional. Kunst kan ons helpen om die ruimte te realiseren.

Door: Fenna Heyning, zelfstandig adviseur over zorgtransformatie, MD PhD, zorgdeskundige en storyteller. Voorheen was zij werkzaam als internist-hematoloog en bestuurder van de Samenwerkende Topklinische Ziekenhuizen (STZ). In 2022 publiceerde zij het boek Help, het ziekenhuis verdwijnt.