Ook in Den Haag is deze notie doorgedrongen, recent nog in het Hoofdlijnenakkoord Ouderenzorg (HLO). Op de ochtend dat het kabinet viel, heeft de staatssecretaris van VWS dit akkoord nog slim naar de Kamer gestuurd, waarvoor hulde. De ouderenzorg kan niet wachten op verkiezingen en formaties.

Heldere visie

De geschetste richting in het HLO getuigt van een heldere visie. Kwaliteit van leven staat centraal, mantelzorgers moeten ondersteund worden, nieuwe woonvormen moeten uit de grond worden gestampt, de relatie tussen formele en informele zorg moet versterkt worden en kwaliteit is gebaseerd op leren en verbeteren niet op het aftikken van invullijstjes. Digitale zorg en AI zijn geen heilige graal, maar wel nodig waar dat kan.

Is het glas halfvol of halfleeg? In het halfvolle glas loopt dit dossier voor op andere complexe dossiers zoals de woningmarkt of migratie waar nog geen begin is te zien van een heldere visie. Het halflege glas wijst vooral op dingen die niet het in akkoord staan; dingen waardoor transities in het verleden vaak stroef verliepen.

Veranderen en polderen

Transities in de zorg betekenen dat bestaande partijen dingen anders moeten organiseren en financieren dan in het verleden. Daarbij hoort een proces waarin niet net zolang gepolderd wordt totdat iedereen het met elkaar eens is. Veranderen en polderen zijn geen natuurlijke bondgenoten. Polderuitwegen zoals proeftuinen, pilots en experimenten zonder uitzicht op structurele verandering helpen niet.

Verandering is essentieel

Hoe gaan we verhinderen dat het HLO verwatert tot pleisters plakken, te veel in cirkels lopen en achterstallig onderhoud? We zien een drietrapsraket opdoemen. Ten eerste, accepteer dat veranderen essentieel maar moeilijk is en ondersteuning vergt. We voelen mee met zorgaanbieders die het druk hebben met het vullen van roosters en dit er nog even bij krijgen. We kunnen de achterblijvers uitlachen of bestraffen, maar het is veel beter om ze te helpen, bijvoorbeeld om ze te laten zien hoe het werk leuker wordt door formele en informele zorg met elkaar te verbinden. Dat helpen is nodig. Verpleeghuizen zien hun doelgroep verschuiven en dienen hun mensen toe te rusten met kennis om met deze meer behoeftige of zwaardere doelgroep om te kunnen gaan. Of door een hand uit te steken met praktische tools en aanpakken die op maat gemaakt kunnen worden in de eigen situatie. Perspectief en voorbeelden te tonen die laten zien dat het kan, zodat niet overal hetzelfde uitgevonden hoeft te worden, maar dat gevonden wordt wat elders al ervaren is en hergebruikt kan worden.

Bewustzijn van de realiteit

Ten tweede moeten we zorgaanbieders die effectief en met behoud van kwaliteit de hoeveelheid zorg weten terug te dringen, met bijvoorbeeld digitale zorg en informele zorg, daarvoor niet straffen. Het anders en beter doen moet niet betekenen extra zorgen over de financiën. Zorgverzekeraars experimenteren al met ‘pxq’, waarbij de tarieven stijgen als het volume daalt. Wat ook helpt is om ouderenzorg niet als recht te beschouwen, maar veel meer te baseren op behoeften en mogelijkheden. En de dialoog daarover in de samenleving door alle partijen te laten aangaan. Ook als dat minder positieve of begripvolle reacties oproept. Bewustzijn van de realiteit is onderdeel van de veranderopgave.

Gelijkwaardige relatie tussen formele en informele zorg

Ten derde, fundamentele transitie betekent ook een gelijkwaardige relatie tussen formele en informele zorg. Daartoe is een proces nodig waarin ouderenorganisaties en burgerinitiatieven een volwaardige stem hebben en adequaat ondersteund worden. Burgerinitiatieven door ze het (financiële) zetje en support te geven voor die dorpsondersteuner of coördinator die ‘matchmaking’ tussen wat lokaal nodig en aanwezig is te versnellen. Zodat iedereen daarvan beter wordt.

Hoe gaan we dit realiseren

Zoals de woorden al aangeven is het een akkoord op hoofdlijnen. De sleutel tot succes ligt in de praktijk en behoeft ook een plan op het ‘hoe gaan we dit realiseren’ naast ‘wat moet er gebeuren’. Daar dragen we vanuit onze ervaring als kennisorganisatie Vilans graag aan bij. Wij hebben ervaren dat willen en weten noodzakelijk, maar niet voldoende zijn.

Voor succesvolle verandering is ook ‘kunnen’ nodig. Daarvoor moeten we benutten wat we al weten over implementeren en veranderen, moeten we leren van elkaar aanmoedigen en partijen de lucht geven om te veranderen. Aan de slag dus, maar wel met ruimte en aandacht voor de transitie, anders blijft het Hoofdlijnenakkoord bij goede voornemens.

Mirella Minkman en Erwin Bleumink, raad van bestuur Vilans

Marcel Canoy, hoogleraar Gezondheidseconomie en werkzaam bij Vilans