Waar deze zorg ooit vanzelfsprekend was, dreigt zij nu te bezwijken onder toenemende personeelstekorten, hoge werkdruk en slechte arbeidsvoorwaarden. Kraamverzorgenden luiden dan ook terecht de noodklok: zonder ingrijpen komt de kwaliteit en beschikbaarheid van kraamzorg in gevaar. Het belang van hun vak staat in schril contrast met hoe slecht wordt geanticipeerd en gewaardeerd wat het vraagt om hun werk goed te kunnen blijven doen.
De kraamzorg zoals we die nu kennen bestaat over een paar jaar niet meer. Dat kunnen we ons laten overkomen, of we komen in actie en zorgen voor een toekomstplan waarmee we deze essentiële zorg veilig stellen voor de mensen die dit het hardst nodig hebben: kraamzorg op maat.
De nood is hoog
In 2024 ontvingen al 500 gezinnen geen kraamzorg en kreeg een flink aantal gezinnen alleen het minimum aantal uren. Als de trend doorzet, zullen in 2034 naar verwachting 37.000 gezinnen worden getroffen: een kwart van alle geboortes in Nederland. Met name gezinnen die de kraamzorg het hardst nodig hebben en waar de kinderen het grootste risico lopen op een slechte start in het leven zijn hier de dupe van.
Het systeem piept en kraakt
Het tekort aan kraamverzorgenden groeit, waardoor er meer op de schouders van de anderen terecht komt. Zo is het aantal geboorten waar een kraamverzorgenden bij betrokken is in de afgelopen twee jaar al toegenomen van 21 naar 23 gemiddeld per jaar. En dit stijgt naar verwachting de komende jaren aanzienlijk. Daarbij wordt er ook meer verwacht van kraamverzorgenden als het gaat om signaleren van kwetsbaarheden en de samenwerking met andere professionals. Dus: ze moeten én meer gezinnen zien én hebben meer taken en verantwoordelijkheden. Daar komt bij dat veel kraamverzorgenden ervoor kiezen om als zzp’er aan het werk te gaan vanwege onder meer de onregelmatigheid van het werk. Zo hebben ze meer invloed op wanneer ze werken. Dit maakt het lastig om te sturen op continuïteit van zorg.
Ingrijpen is nodig met het oog op kansengelijkheid
De huidige inzet om iedereen bij schaarste een minimaal aantal uur kraamzorg te geven is te beperkt om te zorgen dat gezinnen die kraamzorg hard nodig hebben dit straks nog kunnen krijgen. Het creëert een aanbod wat voor de één te weinig is en voor een ander niet noodzakelijk.
In Amsterdam weten we dat de wijken met het laagste kraamzorggebruik ook de wijken met het hoogte risico op slechte geboorte-uitkomsten zijn. Daar wil je kraamzorg in elk geval beschikbaar hebben. Net zoals wanneer jij in een kwetsbare situatie bent beland door een moeilijke bevalling of andere omstandigheden.
Dat vraagt om een andere manier van kijken naar ons ‘recht’ op zorg: geen automatische beschikbaarheidsfunctie voor iedereen, maar als jouw situatie maakt dat jij er met name baat bij hebt. Alleen zo kunnen we toewerken naar een situatie waarin gezinnen die kraamzorg het hardst nodig hebben hier straks nog gebruik van kunnen maken.
Vervang de drempel van de eigen bijdrage en laat de zorgbehoefte leidend zijn
Om gezinnen in kwetsbare omstandigheden daadwerkelijk gebruik te laten maken van kraamzorg moet er nog iets gebeuren: de eigen bijdrage moet eraf. We weten dat dit een drempel is voor gezinnen met weinig geld om kraamzorg in te zetten.
De eigen bijdrage die nu geldt is beoogd als drempel om onnodig zorggebruik te voorkomen. Dit is in de toekomstige situatie – waarin kraamzorg beschikbaar is voor gezinnen in een kwetsbare situatie – minder van belang: de aantallen zijn minder groot en de urgentie is al aangetoond via screening bij het eerste contact van de kraamverzorgende met het gezin.
De noodzaak tot een landelijk actieplan
Aandacht voor waardering, uitvoerbaarheid van het vak en werving/behoud is cruciaal, maar niet voldoende. Weloverwogen keuzes over de inzet van kraamzorg in Nederland zijn van groot belang. Anders worden keuzes voor ons gemaakt, met als risico dat een essentieel vangnet wegvalt voor gezinnen die kraamzorg het hardst nodig hebben.
Een landelijk actieplan met onder meer de sector en zorgverzekeraars is noodzakelijk om keuzes over de toekomstige organisatie van de kraamzorg urgent te maken en weloverwogen vorm te geven.
Zo werken we toe naar een manier om de mooie, cruciale rol van kraamverzorgenden te blijven benutten om de kans op een goede start in het leven in Nederland te vergroten.
Door Marjolein Moorman, wethouder in Amsterdam (portefeuilles: onderwijs, jeugd (zorg), armoedebestrijding en schuldhulpverlening, masterplan Zuidoost, coördinatie maatschappelijke voorzieningen) en Sanne van Eerden, begeleider Landelijke coalitie Kansrijke start en adviseur AEF
