Het Centraal Planbureau stelt onder andere in de analyse dat een betere gezondheid leidt tot een hogere levenskwaliteit, een hogere productiviteit en een actievere deelname aan sociale en economische activiteiten. En ook dat preventie kan leiden tot gezondheidswinst, maar niet per definitie tot lagere zorgkosten omdat veel preventiemaatregelen de kosten naar latere levensfasen verschuiven in plaats van ze te verminderen. Zorgkosten zijn gemiddeld het hoogst in het laatste levensjaar.
Paradoxaal gevolg
Gezondere mensen leven doorgaans langer, waardoor ze op termijn mogelijk zelfs meer zorgkosten maken. Het paradoxale gevolg: succes in preventie kan leiden tot een hogere levensverwachting én hogere totale zorgkosten. Alleen in specifieke gevallen, bijvoorbeeld bij bepaalde chronische ziekten zoals diabetes, is bewezen dat preventie wel degelijk kosten kan besparen.
Stille preventie
Volgens hoogleraar Marcel Canoy gaat het CPB hiermee te kort door de bocht. Hij wijst op een vorm die nauwelijks is meegenomen in de berekeningen: stille preventie. Dit gaat niet om leefstijlcampagnes, maar om investeringen in bestaanszekerheid – bijvoorbeeld schulden verminderen, huisvesting verbeteren en de sociale stabiliteit vergroten. Zulke maatregelen hebben aantoonbare positieve effecten op gezondheid én zorgkosten, maar blijven in de economische analyses vaak onderbelicht. Canoy pleit daarom voor een bredere kijk op preventie.
Kijk naar de kosteneffectiviteit
Wij sluiten ons daarbij aan. Een smalle focus op zorggerelateerde preventie doet geen recht aan de werkelijkheid. Bovendien is de vraag gerechtvaardigd of preventie zich überhaupt moet ‘terugverdienen’ in lagere zorgkosten. Door niet te kijken naar de kosten, maar naar de kosteneffectiviteit van preventiemaatregelen – de gewonnen quality adjusted lifeyears (QALY) – blijkt het rendement van de maatregelen veel hoger. Om de waarde van nieuwe behandelingen of medicijnen te bepalen is kosteneffectiviteit zowel in Nederland als daarbuiten een alom geaccepteerde manier van beoordelen. Door preventiemaatregelen langs dezelfde meetlat te leggen ontstaat een eerlijke vergelijking: hoe levert een euro de meeste gezondheidswinst op, door zorg of door preventie?
Tijd voor stevig preventiebeleid
Het CPB stelt terecht dat preventie vaak niet leidt tot lagere zorgkosten. Toch mag dat geen reden zijn om terughoudend te zijn met preventiebeleid. Integendeel: de maatschappelijke opbrengst is breder dan alleen het financiële plaatje. Met de verkiezingen voor de deur is dit hét moment om ambitie te tonen met stevig preventiebeleid. Onze aanbevelingen zijn:
- Stop met generieke leefstijlcampagnes. Effectiever is om ongezonde keuzes moeilijker of duurder te maken en gezonde keuzes juist te belonen.
- Pak structurele oorzaken aan, zoals schulden, luchtverontreiniging, stress en ongezonde arbeidsomstandigheden.
- Leg gezondheidsdoelen wettelijk vast. Daarmee wordt de overheid verplicht tot structureel beleid en kan zij ook ter verantwoording worden geroepen.
- Herverdeel middelen: verschuif geld van de dure tweede lijn naar de eerste lijn, het sociaal domein en de publieke gezondheidszorg.
Door: Anna van Duijvendijk, adviseur bij Zorgvuldig Advies
De kop van dit artikel klopt niet! Ten eerste wordt door het CPB een uitzondering gemaakt voor diabetes 2, en laat dat nu net de meeste prevalente en sterkst zorgkostenopdrijvende ziekte zijn. Zeker omdat door neurowetenschappers al behoorlijk lang gesteld wordt dat wat goed is voor het hart, goed is voor het brein, inclusief dementiepreventie. En beroertes en dementie zijn de hoofdoorzaken van benodigde opname in een verpleeghuis, wat veruit de meest kostbare vorm van zorg is. Dit terwijl diabetes 2 goed te voorkomen en zelfs te genezen is middels een goed voedings- en beweegpatroon.
Ten tweede maakt het CPB een denkfout. De zorgkostengrafiek afgezet tegen de leeftijd heeft de vorm van een badkuip van de zijkant gezien: aan het begin en einde hoge zorguitgaven (met een negatieve verhouding premie-inkomsten/uitgaven) daartussen veel lagere (met een positieve verhouding). Des te langer je de middenfase kunt rekken, des te gunstiger de gemiddelde verhouding over de hele levensduur wordt.
Het is wel zo dat veel preventieprogramma’s meer kosten dan ze opbrengen, maar dat komt dan omdat het dure programma’s zijn waar mensen ook nog slechts betrekkelijk weinig warm voor lopen. Dat geldt echter niet voor hetgeen ik beschrijf in mijn reactie onder het artikel op https://www.zorgvisie.nl/aad-de-groot-zonder-politiek-ingrijpen-gigantisch-probleem/, namelijk een direct toegankelijk, gratis bloedonderzoek waar men periodiek kan laten meten hoe de lichamelijke conditie is op het vlak van o.a. diabetes 2.
Helemaal eens met bovenstaande! Wel wil ik wat toevoegen vanuit het perspectief van de mens en/of patiënt. Die heeft namelijk een prettiger, productiever en langer leven……en dat heeft ook een waarde!